Uganda
Uganda, Afrika’nın doğusunda, ekvator üzerinde yer alan ve denize kıyısı olmayan bir ülkedir. Komşuları kuzeyde Sudan, doğuda Kenya, batıda Zaire, güneyde Ruanda ve Tanzanya’dır.
Tropik iklimli bir ülke olan Uganda’nın doğal yapısı büyük bir çeşitlilik gösterir. Ülke topraklarının büyük bölümünü oluşturan yüksek yayla güneyde küçük, yüzeyleri yuvarlaklaşmış tepelere dönüşür. Göl ve dağ yakınlarında boyları 3 metreyi aşan aksazlar yetişir. Ülkenin geri kalan bölümlerinde geniş ormanlar uzanır. Bu ormanların bazılarında maun ve demirağacı gibi değerli kerestelik ağaçlar yetişir. Ruwenzori Sıradağları’nın yamaçlarında boylan 6 metreyi aşan dev kanaryaotları ve lobelyalar görülür. Alçak yamaçlarda şempanze, gereza adı verilen maymun türleri ve yaban domuzu çok yaygındır. Ülkenin batısındaki açıklık alanlarda fil, manda, aslan, pars ve değişik antilop türleri yaşar. Kuzeybatıdaki Kabarega Ulusal Parkı’nda gergedanlar vardır. Uganda’daki göllerde ve Nil Irmağı’nda suaygırı ve timsahlar yaşar. Nil Irmağı’nda bulunan en büyük balık nillevreğidir.
Halk ve Ekonomi
Uganda’da nüfusun en büyük bölümünü Bantu dilleri konuşan Afrikalılar oluşturur. Ülkede ayrıca başka Afrikalı topluluklar da yaşar.
Yaygın olarak konuşulan diller İngilizce ve Svahili dilidir. Nüfusun çoğunluğu Hıristiyan olmakla birlikte Afrika’ya özgü ilkel dinler ve Müslümanlık da yaygındır.
Halkın önemli bir bölümü tarımla uğraşır ve kendi tüketimi için darı, tatlıpatates, mısır ve pişirilerek yenen bir muz türü yetiştirir. Ekim dikim, çapalama ve hasat işlerinin çoğunu geleneksel olarak kadınlar yapar. Çiftçiler satmak amacıyla da bazı ürünler yetiştirir. Uganda’nın dışarıya sattığı başlıca ürünler pamuk ve kahvedir. Bunlardan başka şeker, tütün ve çay da yetiştirilir. Gürgen, meşe, karaağaç gibi sert odunlu ağaçların üretimi giderek artmaktadır. Ayrıca tatlı su balıkçılığı gelişmektedir. Bakır madenciliği de ekonomi açısından önemlidir.
Owen Çağlayanı Barajı, Nil Irmağı’nın Victoria Gölü’nden akışını düzenler. 760 metre uzunluğunda ve 30 metre yüksekliğinde olan baraj, su düzeyini yükselttiği için Nil Irmağı’nın gölden çıkışını sağlayan Ripon Çağlayanı’nı da içermektedir. Baraj dokuma üretimi gibi alanlarda çalışan küçük ölçekli sanayi kuruluşlarının gerek duyduğu elektrik enerjisini sağlar. Ülkenin doğu sınırındaki Tororo yakınlarında çimento üretilmektedir. Uganda’da ulaşım ve taşımacılık büyük ölçüde demiryoluyla ve Victoria Gölü’nde işleyen buharlı gemilerle sağlanır.
Uganda’nın başkenti yaklaşık 500 bin nüfuslu bir kent olan Kampala’dır. Cinca, Masaka ve Mbale de önemli kentler arasındadır.
Tarih
Uganda adı, ülke topraklarında kurulmuş eski bir krallık olan Buganda’dan gelmektedir. Avrupa’daki feodal krallıklara benzeyen Buganda Krallığı bölgede güçlü bir merkezi yönetim kurmuştu. Krallığın güçlü bir ordusu, Victoria Gölü’nde de 16 binden fazla savaşçıyı taşıyabilecek sayıda kayıktan oluşan bir filosu vardı. Kırsal alanlar sıra sıra muz ağaçlarıyla kaplıydı ve iyi yollar vardı. 1840’larda Buganda’ya köle ve fildişi ticaretiyle uğraşan Arap tüccarlar girdi. 1858’de de Nil Irmağı’nın kaynağını arayan İngiliz kâşif John Hanning Speke ülkenin içlerinde büyük bir göle ulaşarak buraya Kraliçe Victoria’nın adını verdi. Daha sonra James Augustus Grant’la ikinci bir sefere çıkan Speke, Victoria Gölü’nün haritasını çıkardı. 1862’de ise Nil’in gölden çıkış yerini buldu ve buraya Ripon Çağlayanı adını verdi. Bu kâşifleri çok geçmeden Hıristiyan misyonerler izledi.
Bu arada Mısır’la işbirliği yapan Bunyoro adlı bir başka krallık Buganda için tehdit oluşturmaya başlamıştı. Batı desteğine gerek duyan Buganda Kralı I. Mutesa, 1877’de Hıristiyan misyonerlerin ülkede özgürce çalışmasına izin verdi. Böylece daha önce ülkeye girmiş olan İslam dininin yanı sıra Hıristiyanlık da yayılma olanağı buldu. Bu durum ülkede siyasal ve dinsel çatışmaların baş göstermesine yol açtı. Sonuçta ülke 1894’te Uganda adıyla İngiliz koruması altına girdi. İngilizler bir yıl geçmeden pamuk ve kahve gibi malların taşınabilmesi için ülkede demiryolu yapımına girişti. Victoria Gölü’nün kuzeydoğusundaki Kisumu’ya (bugün Kenya’da) uzanan Uganda Demiryolu’ndan başka, Tororo’dan geçip Cinca’da Nil Irmağı’nı aşarak batıya, neredeyse Zaire sınırına kadar uzanan demiryolları yapıldı. Çıkan ayaklanmalara karşın, İngilizler Bunyoro ve öteki krallıkları da korumaları altına aldı. 1914’te Uganda'da İngiliz denetimi kesinleşti.
II. Dünya Savaşı’ndan sonra ülkede bağımsızlık yönünde bir mücadele başladı. 1950’ lerin sonlarında Uganda’da siyasal partiler ortaya çıktı. Mart 1962’de ülkeye tam özerklik verildi; aynı yılın ekim ayında ise Uganda bağımsızlığını kazandı. Başbakanlığa gelen Milton Obote eski Buganda Kralı II. Mutesa' nin devlet başkanlığına seçilmesini sağladı. Ne var ki, ülkedeki etnik grupların başlattığı ayaklanmalar sürüyordu. Obote, 1966’da ülkedeki geleneksel krallıkları bütünüyle kaldırarak ve anayasayı askıya alarak devlet başkanlığını üstlendi. Mutesa ülke dışına kaçmak zorunda kaldı.
Obote yönetiminin tek partiye dayalı devlet yapısı baskıcı uygulamalarıyla ülkede genel bir hoşnutsuzluğa yol açtı. Sonunda Ocak 1971’de Tümgeneral İdi Amin bir darbeyle yönetime el koydu. 1975’te kendisini mareşal ve ömür boyu devlet başkanı ilan etti. Çok geçmeden ülkeyi diktatörlükle yönetmeye başladı. İdi Am in’in kanlı eylemleri sonucu ülkede geniş çaplı bir sürgün ve göç hareketi baş gösterdi.
Uganda birlikleri 1978’de Milton Obote’nin sığındığı Tanzanya’yı işgal etti. Buna karşı koyarak Uganda’ya giren Tanzanya birliklerine İdi Amin karşıtı Ugandalılar da katıldı. İdi Amin ülkeden kaçtı ve yeni bir hükümet kuruldu. Etnik ayrılıklardan dolayı ömrü kısa süren hükümetlerin ardından, sürgünden dönen Milton Obote Aralık 1980’de cumhurbaşkanlığı görevine seçildi. Ne var ki, 1985’te gerçekleştirilen bir askeri darbe ile bir kez daha devrildi. Yönetime el koyan Basilio Olara Okello da 1986 başlarında devrildi. Cumhurbaşkanlığını üstlenen Yoweri Museveni, yönetimini güçlendirmek amacıyla önemli adımlar attı.
Uganda'ya İlişkin Bilgiler
Yüzölçümü: 241.140 km2.
Nüfus: 16.452.000 (1989).
Yönetim: Uluslar Topluluğu üyesi bağımsız cumhuriyet.
Başkent: Kampala.
Doğal Yapı: Uganda dik yamaçlı geniş vadilerle bölünmüş büyük bir yayladan oluşur. Victoria Gölü' nün yarıya yakını ülke sınırları içindedir. Uganda'nın en yüksek noktası 5.119 metre yüksekliğindeki Margherita Doruğu'dur. Ülkede yer yer tropik ormanların yer aldığı büyük çayırlar bulunur.
Başlıca Ürünler: Kahve., pamuk, mısır, şeker, çay, tütün, canlı hayvan; volfram, bakır.
Önemli Kentler: Kampala, Cinca, Mbale, Masaka.
Eğitim: Zorunlu değildir.
