Ceviz
Ceviz denince, uzun sırıklarla silkelenip düşürülen meyvelerinin içini zevkle yediğimiz bir ağaç akla gelir. Bilimsel adı Juglans regia olan adi ceviz, anayurtları Kuzey ve Güney Amerika, Güney Avrupa, Asya ve Batı Hint Adaları olan 20’ye yakın ceviz türünden yalnızca biri ve en tanınmışıdır.
Ceviz ağaçları oldukça ılık iklimleri, besin maddelerince zengin toprakları sever. Güçlü kökleri çevreye uzanır ve toprağın derinliklerine kadar iner. Anayurdunun İran olduğu sanılan adi cevizin boyu çoğu zaman 30 metreye yaklaşır. Yanlara uzanan dalları ve geniş tepesi ile ceviz ağacının görkemli bir görünüşü vardır-. Gençken ince, açık boz ve düzgün olan gövde kabuğu ağaç yaşlandıkça kalınlaşır ve üzeri derin çatlaklarla dolar. Cevizin kara renkli tomurcuklarının üzeri ince ve kısa tüylerle kaplıdır. Kışın dökülen yapraklar beş-dokuz oval yaprakçıktan oluşur. En uçtaki tek yaprak öbürlerinden daha büyüktür. Tırtıl ya da kedicik denen erkek çiçekler yeşil renkli, kalınca ve tırtıl görünümlü; dişi çiçekler ise ufak ve yuvarlaktır. Çiçekler sürgünlerin ucunda açar. Cevizin meyvesi botanikçilerin “eriksi meyve” adını verdiği türdendir. Meyvenin en dışında koyu yeşil renkte etli bir bölüm, onun içinde de iki parçalı sert bir kabukla kaplı, ceviz içi ya da ceviz çağlası olarak adlandırılan beyaz renkli, yağlı tohum bulunur. Dört parçadan oluşan ceviz içinin dışında ince ve sağlam bir zar vardır. Taze meyvede sarı olan bu zar, kurumuş cevizlerde kahverengiye döner. Ceviz içi taze ya da kuru olarak yendiği gibi kurutulup öğütülerek çeşitli yiyeceklerde, cevizden çıkarılan yağ ise, özellikle Fransa’da salatalarda ve çeşitli yemeklerde kullanılır.
20 yaşma kadar tek tük ve ara sıra meyve veren ceviz ağacı bu yaştan sonra üretken olmaya başlar; toprak ve iklim koşulları uygun olursa 100 yaşma kadar meyve verebilir. Dünya ceviz üretiminde California, Fransa, İtalya, Çin ve Türkiye ilk sıraları alır.
Türkiye’de kış mevsiminin pek sert geçmediği her yörede ceviz yetiştirilir; hatta kendiliğinden yetişenler de vardır. Ancak en yüksek nitelikli ve bol ceviz üreten iller Kastamonu ve Zonguldak’tır. Türkiye’de, sayıları üç milyonu aşan ceviz ağaçlarından yılda 120-130 bin ton dolayında ceviz elde edilmektedir.
Ceviz ağacından meyvesi dışında başka amaçlarla da yararlanılır. Odunu sert, sık ve karmaşık damarlı, dayanıklı, kesiti güzel görünümlüdür. Cevizin kerestesinden yapılan mobilyalar çok iyi cila tuttuğu için kolay kolay bozulmaz ve zararlı böceklere karşı dayanıklıdır. Bu nedenle mobilya yapımında ve ince oymacılık işlerinde aranan bir kerestedir. Yaprakları, meyvesinin yeşil dış kabuğu, dal, gövde ve kök kabukları bol tanen içerdiğinden kâbız yapıcı, iştah açıcı, kanama kesici etkisi vardır. Meyvesinin yeşil dış kabuğu halı, kilim ve dokuma için iplikleri kahverengiye boyamada kullanılır. Kan şekerini düşürdüğü. için kuru ceviz yapraklarının şeker hastalığına iyi geldiği bilinmektedir.
Amerika ve Japonya’da kara ceviz (Juglans nigra) ve boz ceviz (Juglans cinerea) gibi başka tür cevizler de yetiştirilir. Türkiye’de bulunmayan bu türlerden kara cevizin kerestesi çok değerlidir; yenmeyen meyvelerinin kabuğundan boyarmadde elde edilir. Boz cevizin meyve kabukları boyamada, kök kabuklarından elde edilen bazı maddeler ise ilaç yapımında kullanılır.
Ceviz eskiçağlardan beri din, mitoloji ve boş inançlarda önemli bir yer tutmuştur. Bu ağacı Eski Yunanlılar Artemis’e, Eski Romalılar da Jüpiter’e adamıştı. Hz. Süleyman’ın ceviz ağaçları yetiştirdiği söylenir. Türkiye’ nin bazı yörelerinde hâlâ incir ağacı gibi ceviz ağacının da “tekin” olmadığına, bu ağacın altında uyumanın uğursuzluk getirdiğine inanılır. İtalya’nın kırsal yörelerinde ceviz ağacı “cadıların ağacı” olarak bilinir ve altında uyunmaz.
Ceviz adı verilen öteki meyvelerden pekancevizi (Carya illionensis) cevizlerle aynı familyada yer alır. Hindistancevizi (Cocos rıucifera) ise ceviz türlerinden bütünüyle ayrı bir familyadandır.
