Dağ
Dağ, çoğunlukla dik yamaçlı, çevresindeki topraklardan en az 500 metre daha yüksek, yuvarlak ya da sivri tepeleri olan bir kaya kütlesidir. Dağlar tek tek olduğu gibi birbiriyle bağlantılı olarak da dağ zincirleri, sıradağlar ya da dağ kütleleri oluşturur. Zincir, sıradağ ve kütlelerin bir araya gelmesinden dağ sistemleri oluşur. Yeryüzünde iki büyük dağ sistemi vardır: Büyük Okyanus Dağ Sistemi ve İspanya’dan Doğu Hint Adalarına kadar uzanan Akdeniz-Himalaya Dağ Sistemi. Okyanus tabanından yükselen dağ sistemlerinin bazı yüksek tepeleri de adaları oluşturur.
Yanardağların dışında dağlar genellikle ırmakların ve buzulların yerkabuğundaki kabartıları yarması ve hareketlendirmesi sonucu oluşmuştur.
Dünya'nın en yüksek dağlarından bazıları yanardağlardır. Bunların çoğu sıradağlar ya da yüksek yaylalar üzerindedir. Güney Amerik a’daki And Dağları’nda yer alan Cotopaxi (5.948 metre) ve Chimborazo (6.272 metre); Afrika’da Kilimanjaro (5.895 metre) ve Kenya (5.199 metre) yeryüzünün en yüksek yanardağlarıdır. Cotopaxi aynı zamanda, dünyadaki etkin yanardağların en yükseğidir. Yeryüzünün en yüksek yanardağ zinciri ise Büyük Okyanus tabanından 9.000 metre yükselerek Hawaii Adaları’nı oluşturan lav birikintisidir. Sıradağlar oluşum biçimlerine göre iki bölüme ayrılır:
(1) Bu grupta yer alan Alpler-Himalayalar sistemi ile Kuzey ve Güney Amerika boyunca uzanan Cordilleralar (And Dağları ile Kayalık Dağlar) yerkabuğu katmanlarının kırılma ve kıvrılmasıyla oluşmuş genç “kıvrım dağları’dır.
(2) Doğu Afrika’daki dağlar, Almanya’daki Karaorman Dağları ve Kuzey Amerika’daki Kayalık Dağlar’ın daha yüksek olan güney bölümüyle, Orta Asya’daki Tanrı Dağları (Tien Şan) ise yerkabuğunun, çatlama ve kırılma sonucu yükselmesiyle oluşmuş “blok dağlar'dır.
Kıvrım dağları, tortul kayaç katmanlarının kayarak battaniye gibi birbiri üstüne katlanmasıyla oluşur. Tabandan doruğa kilometrelerce uzayan bu katmanlar ilk oluştukları yerden koparak sürüklenmiş ve milyonlarca yıl sonra bambaşka yerlerde üst üste gelerek yükselmişlerdir. Yükseltiye neden olan bir başka etmen de yerkabuğunun alt katmanlarının üst katmanlarını sıkıştırmasıdır. And Dağları'nın Bolivya’daki kesimi bu biçimde oluşmuştur. Genç kıvrım dağlarının yer aldığı bölgeler şiddetli deprem merkezleridir.
Yağmur ve eriyen kar sularının oluşturduğu akarsular, kırılma ve çatlama izleri boyunca akarak, vadileri oluşturdu. Buzullar ise iki ya da üç yandan dağları kemirerek kendilerine yol açtı. Akaçlama sisteminin neden olduğu yarılmalar sonucunda, sert biçimde yükselen sarp doruklar ortaya çıktı. İsviçre Alpleri’ndeki Matterhorn Tepesi (4.478 metre) bu biçimde oluşmuştur.
Yeryüzünün en yüksek tepeleri Asya’daki Himalayalar’da ve Güney Amerika’daki And Dağları'ndadır. Himalayalar ve And Dağları yüksekliği 4.000 metreyi aşan çıplak, uçsuz bucaksız yaylaların çevresinde yer alır. Bolivya’da Titicaca Gölü’nün bulunduğu yüksek yayla ile Himalayalar’daki Tibet Yaylası yeryüzünün bilinen en yüksek yaylalarıdır.
Sıradağlar yol yapımını zorlaştıran doğal engellerdir. Ama yapımı güç ve masraflı tünellerle aşılabilirler. Ayrıca iki yanlarında yaşayan insan topluluklarını böldükleri için, çoğu kez ülkeler arasında sınır oluştururlar.
Dağlık yörelerde yaşam zordur. Yükseklerde toprak verimsiz ve bitki örtüsü cılız olduğundan, bu bölgelerde tarım yapılamaz. İn sanlar genellikle hayvancılıkla geçinirler. Bununla birlikte, birçok dağlık bölge, kayak ve dağ sporlarının yapıldığı dinlenme yörelerine dönüştürülmüştür.
