Dönenceler
Ekvatorun kuzeyinde ve güneyinde, tıpkı ekvator gibi gerçekte var olmayan iki düşsel çizgi daha uzanır: 23 derece 27 dakikalık kuzey enleminden geçen Yengeç dönencesi ile 23 derece 27 dakikalık güney enleminden geçen Oğlak dönencesi. Bu çizgiler, güneş ışınlarını her zaman dik olarak alan enlemlerin alt ve üst sınırlarıdır. Güneş gökyüzündeki görünür hareketi sırasında tam bu çizgilerin üzerinden geçerken yön değiştiriyormuş gibi gözükür. Bu nedenle, mevsimlerin dönüm noktası sayılan bu düşsel çizgilere dönence adı verilmiştir. Bu iki enlem arasında kalan bölgelere de dönenceler arası ya da tropik bölgeler denir. Çünkü dönencelerin Yunanca’dan batı dillerine geçen adı da gene “dönüm noktası” anlamına gelen tropik sözcüğüdür.
Afrika’nın kuzeyde Sahra Çölü ve Sudan’dan güneyde Zimbabve’ye kadar uzanan büyük bölümü; Asya’da Arabistan ve Hindistan yarımadalarının güney bölümleri ile Birmanya, Tayland, Vietnam, Laos, Kampuçya, Malezya ve Endonezya; Avustralya’nın kuzey bölümü ile Büyük Okyanus’taki adaların çoğu; Amerika kıtasında ise Meksika’nın güneydeki büyük bölümü, Batı Hint Adaları, Orta Amerika ve Güney Amerika’nın kuzey yarısı dönenceler arasında kalan tropik bölgelerdir.
Güneş aslında hareket etmez; ama Dünya’nın ekseni ile Güneş çevresinde dolandığı yörünge düzlemi belirli bir açı yaptığı için, Dünya’dan bakıldığında Güneş’in gökyüzündeki yeri yıl içinde günden güne değişiyormuş gibi gözükür. 22 Mart’ta Güneş tam ekvatorun üzerindedir. O tarihten sonra görünürde kuzeye doğru yönelerek 21 Haziran’da Yengeç dönencesinin üzerine gelir. Bu dönenceye ulaştığı anda yönünü değiştirerek bu kez güneye doğru hareket ediyormuş gibi gözükür. 22 Eylül’de gene ekvatorun üzerinden geçip 21 Aralık’ta Oğlak dönencesine gelir. Böylece Dünya’da, Güneş’in bu görünür yolculukları gibi üçer ay süren dört mevsim yaşanır. Bu konudaki daha ayrıntılı bilgiyi MEVSİMLER sayfasında bulabilirsiniz.
Dönencelerde güneş yılın her mevsiminde sabah altı sularında doğup, akşam altıya doğru batar. Bizim bulunduğumuz enlemlerde gündoğumundan önce ve günbatımından sonra görülen uzun alacakaranlık da bu enlemlerde hiç olmaz. Güneş’in ısısı dönencelerde yoğunlaştığı için tropik enlemler dünyanın en sıcak bölgeleridir. Yüksek kesimler dışında kavurucu bir sıcaklık hüküm sürer.
Ekvatorun hemen yakınındaki bölgeler yılın büyük bölümünde bol yağmur aldığı için, bu sıcak ve nemli iklimde gür ormanlar yeşerir. Ama ekvatorun biraz daha kuzeyindeki ve güneyindeki enlemlerde egemen olan yağışlı ve kurak iklimde ormanlar yerlerini tropik otlaklara bırakır. İyice kuzey ve güneye doğru ilerleyip dönencelere yaklaştıkça da yağmur azaldığı için otlaklar kızgın çöllere dönüşür.
