Şempanze
Şempanzeler, akrabaları olan orangutan ve goril gibi iri yapılı ve kuyruksuz maymunlardır. İnsana şaşırtıcı ölçüde benzemelerinden ötürü bu maymunlar, gibonla birlikte insansı maymunlar adı altında toplanır. Şempanzelerin iki türü vardır. Bunlardan bayağı şempanze (Pan troglodytes) Batı Afrika, Zaire’nin kuzeyi ve
Tanzanya’nın batısındaki ormanlarda yaşar. Yalnız Zaire’nin orta kesimlerinde bulunan cüce şempanze (Pan paniscus) ise az tanınan bir türdür.
Erkek şempanzenin ağırlığı 40 kg, dik durduğunda boyu 1,5 metre dolayındadır. Cüce şempanzeler daha küçük yapılı ve daha uzun bacaklıdır. Bayağı şempanze kaba ve siyah kıllarla örtülüdür. Burun bölgesinde beyaz kıllar da bulunur. Ayrıca gençlerin kalçalarında beyaz tüy tutamları dikkat çeker.
İnsanlar gibi şempanzeler de yüzlerindeki ayrıntılara bakılarak birbirlerinden ayırt edilebilir. Genç şempanzelerin açık renkli yüz derileri yaşlandıkça koyulaşır. Yaşlı olanlar kelleşmeye yatkındır. Şempanzeler doğal ortamlarında 50 yıl kadar yaşayabilir.
Dişi şempanze ilk kez, yaklaşık 12 yaşına geldiğinde doğurur. Daha sonra 3-4 yılda bir, tek bir yavru doğurur. Yavrular yaşamlarının en azından ilk beş yılını annelerinin yanında geçirir.
Toplu Halde Yaşayan Zeki Hayvanlar
Şempanzeler yağmur ormanları, dağ ormanları ve savanlar gibi çeşitli ağaçlık ortamlarda yaşar. Çevik birer tırmanıcı olmakla birlikte sık sık yerde de dolaşırlar. Gece olduğunda ağaç tepelerinde ince dalları büküp yaprakları sererek uyuyacakları yerleri hazırlamaya girişirler. Her gece yeniden yapılan bu yuvalar şempanzeleri yırtıcı hayvanlardan koruyacak ölçüde yüksektedir. Şempanzeler gündüzleri erkek ve dişilerden, yalnız erkeklerden ya da yavrulu dişilerden oluşan küçük gruplar halinde bulunurlar. Bu gruplar yaklaşık 30 km2’lik bir bölgede yaşayan 80 ya da daha çok bireyin oluşturduğu topluluğun parçalarıdır. Şempanzeler
dört ayaklan üstünde ve parmak eklemlerine basarak yürürler. Kısa süreler için iki ayaklarının üzerinde yürüyebilmekle birlikte, yalnız elleri yiyecekle dolu olduğunda ya da saldırgan davranışlar gösterirlerken bu yola başvururlar.
Şempanzelerin temel besini meyvelerdir, Ama yaprak, böcek ve taze et de yerler. Bilimsel araştırmalar şempanzelerin bazen küçük bir antilop ve maymun gibi hayvanları avlayıp öldürdüklerini göstermiştir. Şempanzeler çevrelerinde bulunan nesneleri alet olarak değerlendirebilir. Dal parçalarıyla karıncaları
yuvalarından çıkartır, yaprakları su toplamak ya da kirlenmiş postlarını temizlemek için kullanırlar. Genç şempanzeler büyük ölçüde daha yaşlı olanları izleyerek alet kullanmasını öğrenir.
Şempanzeler kendi aralannda çeşitli sesler ve mimiklerin yardımıyla iletişim kurar. Örneğin bol yiyecek bulan şempanze, baykuş ötüşüne benzeyen yüksek sesler çıkarıp çığlıklar atar ve sert bir yüzeye vurarak türdeşlerine haber verir. Hayvanat bahçelerinde ve laboratuvarlarda eğitilen şempanzeler çeşitli işaretleri öğrenebilmekte, bilgisiyar kullanabilmektedir. Ama konuşmayı öğretme çabaları sonuçsuz kalmıştır.
Zeki olmaları ve öğrenme yeteneklerinin yüksekliği nedeniyle birçok şempanze yakalanıp hayvanat bahçelerinde ve sirklerde kullanılmaktadır. Para getiren bir iş olduğu için tuzak kurup yakalanan bu hayvanlar, yaşadıkları ormanların da önemli ölçüde yok edilmesi sonucu son derece azalmıştır.
