İpek Yolu
İpek Yolu, Orta Asya’nın büyük çöllerinden, yüksek dağlarından, uçsuz bucaksız bozkırlarından geçerek Çin ile Akdeniz kıyılarını birleştiren çok eski bir kervan yoludur. Adını Çin’de üretilen ve çok değer verilen ipekten alan bu yolla başta Roma olmak üzere batı ülkelerine baharat da gelirdi.
Söylenceye göre ipek Çin’de Nuh Tufanı’ndan 400 yıl önce bulunmuştu. İÖ 206’da başlayan Han hanedanı döneminde ipek Çin uygarlığının önemli öğelerinden ve simgelerinden biri oldu. Bazı ödemelerde ve devlete hizmet edenlerin ödüllendirilmesinde değerli bir ödeme aracı olarak kullanılmaktaydı. Altın gibi ipek de tasarruf amacıyla saklanıyor ve yabancı ülkelerle ticarette para yerine kullanılıyordu. Çin’e büyük zenginlik getiren ipek üretiminin yabancı ellere geçmesini engellemek amacıyla ipekböceğini geliştirme ve yetiştirme yöntemleri çok gizli tutulur kozaları Çin dışına çıkartmak ölümle cezalandırılırdı.
Batıda özellikle Roma’da da ipek son derece değerli bir maldı. Büyük servet sahibi olan soylular, yüksek memurlar ve toprak sahipleri süs eşyalarının doymak bilmez alıcılarıydılar. İpeğin bu süs eşyaları arasında çok özel bir yeri vardı. İpeğe karşı isteğin fazlalığı karşısında Roma Senatosu aldığı bir kararla İS 1. yüzyılın hemen başlarında ipeğin erkekler tarafından kullanılmasını yasakladı. Romalılar’ın bu kumaşın üretimi ya da nerede yapıldığı konusunda herhangi bir bilgisi yoktu.
Ticareti büyük kazançlar sağlayan ipek çeşitli baharatla birlikte Batı Asya ve Akdeniz’e 6.400 km uzunluğundaki İpek Yolu’nu aşan kervanlarla gelirdi. Yolun tümünü baştan sona aşabilmek çok zordu. Mallar belirli konaklama yerlerinde tüccarlar arasında el değiştirerek taşınırdı. Batı ucu Doğu Akdeniz kıyılarından başlayan İpek Yolu, İran ve Afganistan’ın kuzeyinden geçerek Pamir bölgesine ulaşırdı. Burada Taşkule adı verilen yerde doğudan ve batıdan gelen kervanlar arasında alışveriş yapılırdı. Bundan sonra yol ikiye ayrılır bir kol Hindistan’a inerken başka bir kol da Batı Türkistan’ın güneyine uzanırdı. Doğu Türkistan’a ulaşmak içinse iki yol izlenirdi. Bu yollardan biri Takla Makan Çölü’nün güneyinden, öbürü kuzeyinden geçerdi. Daha sonra iki yol birleşerek Çin’in Luoyang bölgesine ulaşırdı.
Batıyı Uzakdoğu’ya, Hindistan’ı Çin’e bağlayan İpek Yolu sayısız tehlikelerle doluydu. Yol boyunca karşılaşılacak acımasız eşkıyalara, yabanıl hayvanlara, bitmez tükenmez kum çöllerine, saldırgan kabilelere karşı hazırlıklı olmak, böylesi tehlikelere karşı koymak gerekiyordu. Pamir Dağları’nm karlı geçitlerinden yük taşıyan yaklar uçurumları umursamadan yol alırlar, bazı güç geçitlerde tüccarlar mallarını kendileri taşırlardı. Zaman zaman kar fırtınaları kervan yollarını kapatır, hayvanların ve insanların hastalanıp ölmelerine yol açardı. Aşılan dağların ardından çöller başlardı. Kervanlar yakıcı güneşten korunmak için geceleri yol alırdı. Soygunculara karşı güvenli olması için toplu yolculuk edilir, 50-100 bazen de 1.000 deveye ulaşan kervanlar oluşurdu.
Bu ticaretten yalnız tüccarlar değil kervan yollarının geçtiği ülkeler ve yerleşim yerleri de kazanç sağlardı. Bu nedenle İpek Yolu aracılığıyla yapılan ticaretin aksamadan yürümesinde çıkarları vardı. Bu yol üzerinde egemenliğini kuran, bu yolu ele geçiren devlet hem siyasal, hem de ekonomik güç bakımından üstün konuma gelmekteydi. Bu nedenle birçok savaş oldu. Örneğin, Türkistan’a giden yolların egemenliğini Hunlar’ın elinden almak için Çinliler, Hunlar’la büyük çatışmalara girdiler. İÖ 60’a gelindiğinde İpek Yolu’ nun denetimi Hunlar’dan Çinliler’e geçti. Bilge Kağan döneminde Göktürkler ise Çin ile iyi ilişkiler içine girdiler, bu ülkeden sağladıkları ipeğin ticaretini yaparak önemli bir gelir elde ettiler. İS 1. yüzyılın sonlarına doğru İpek Yolu’nun geçtiği yörelerde dört güçlü imparatorluk kurulmuştu: Batıda Roma, Uzakdoğu’da Çin ve Hindistan’ın kuzeyinde Kuşan İmparatorluğu ile İran’da Partlar. Bu imparatorlukların tümü de ticaretin esenlik içinde yapılması, güvenliğinin sağlanması konusunda kararlı bir siyaset izlediler. Bunun sonucu olarak da ticari taşımacılık karayoluyla gerçekleşerek İpek Yolu önemini sürdürdü.
İpek Yolu’nun en hareketli olduğu dönemde Kuşan İmparatorluğu’nda ve Tanrı Dağları ile Altın ve Karanlık dağları arasında kalan Tarım havzasında Budacılık hızla yayılmaktaydı. İpek Yolu aracılığıyla Budacı misyonerler Çin’e ulaşmış ve bu dinin Çin’de yayılmasına neden olmuşlardır.
Ortadoğu ticaretinin Araplar’ın eline geçmesi Roma İmparatorluğu’nun çökmesi ve Bizans’ın eski gücünü yitirmesi İpek Yolu’ nun güvenliğinin azalmasına yol açtı. 13. ve 14. yüzyıllarda Moğollar döneminde İpek Yolu canlanmışsa da coğrafi keşiflerin ve yeni denizyollarının oluşmasıyla bu yol önemini yitirmiştir.
