Şistozomiyaz
Şistozomiyaz, Asya, Afrika, Güney Amerika ve Antiller’de 200 milyondan çok insanı etkileyen tropik bir hastalıktır. Bitkinlik, yüksek ateş, ishal, idrarda ve dışkıda kan görülmesi, karaciğer yıkımı gibi ağır sağlık sorunlarına yol açan bu hastalık, insan ve hayvan vücudunda asalak yaşayan bazı yassısolucanlardan ileri gelir. Yaklaşık 10-15 mm uzunluğundaki bu asalaklar, “kelebek” adıyla tanınan yaprak solucanların Schistosoma cinsindendir. Eskiden bu cinsin Latince adı Bilharzia olduğu için, hastalık bilharziyoz adıyla da bilinir.
Schistosoma cinsinden yaprak solucanların 20 kadar türü vardır; bunlardan beşi insanın çeşitli dokularına yerleşerek şistozomiyaz hastalığına yol açar. Bu asalaklar, insan ya da sığır gibi bir son konağın vücuduna yerleşmeden önce, tatlı sularda yaşayan bazı karından bacaklı yumuşakçaları ara konak olarak kullanır ve gelişmesinin bir bölümünü bu konağın vücudunda tamamlar. Larva evresindeyken insana bulaşan solucanlar erişkin duruma geldiğinde toplardamarlara yerleşir ve yumurtalarını kana bırakır. Kan dolaşımıyla çeşitli dokulara taşman bu yumurtalar sonunda idrar ve dışkıyla vücuttan dışarı atılarak sulara karışır. Suda çatlayan yumurtalardan miracidium denen minicik larvalar çıkar. Titrek kirpikleriyle suda serbestçe yüzen bu larvalar bir yumuşakçanın, örneğin bir tatlı su salyangozunun içine girer ve gelişmesini burada sürdürerek bu kez serkarya denen başka bir larva evresine dönüşür.
Artık bu ara konağa gereksinimi kalmayan serkaryalar salyangozdan ayrılarak yeniden suda yüzmeye başlar. Asalak larvalarıyla kirlenmiş sularda yüzen ya da çıplak ayakla yürüyen insanların derisinden içeri giren serkaryalar önce kan damarlarına geçer, oradan karaciğere giderek olgunlaşır ve gene kan dolaşımıyla vücudun çeşitli yerlerine ulaşarak hastalık belirtilerine yol açar. Böylece asalağın yaşam çevrimi tamamlanmış olur.
Bu solucanların yerleştikleri organa göre değişik belirtiler veren birkaç şistozomiyaz türü vardır. Schistosoma türlerinden biri bağırsak şistozomiyazma, bir başkası idrar yollan şistozomiyazına, özellikle Uzakdoğu’da yaygın olan üçüncü bir tür de bu grubun en tehlikeli hastalığı olan damar şistozomiyazma neden olur.
Asalak solucanlar üzerinde etkili olan ilaçlar larvaları öldürerek hastalığın tedavisini sağlarsa da, şistozomiyazm yaygın olduğu birçok ülkede parasal nedenlerle ilaç dağıtımı ve kullanımı yeterli değildir. Hastalığı önlemek için her şeyden önce sağlık ve temizlik kurallarına uymak, kanalizasyon ağlarını yaygınlaştırarak asalak yumurtalarının içme ve kullanım sularına bulaşmasını engellemek gerekir. Şistozomiyaz hastalığı yalnızca bazı tatlı su salyangozlarının bulunduğu yörelerde görüldüğü için, bu ara konakların yok edilmesi de etkili bir önlemdir. Ne var ki, yakın bir gelecekte denetim altına alınması pek olanaklı gözükmeyen şistozomiyaz, bugün için sıtmadan sonra dünyanın en yaygın asalak hastalığı olarak önemini korumaktadır. Ülkemizde bu hastalığa .yalnızca Mardin’in Nusaybin ilçesinde, akarsuların kıyısındaki bazı köylerde rastlanmıştır.
