İyot
Oda sıcaklığında koyu menekşe renkli, boğucu bir gaz olan iyot, periyotlar cetvelinin VII. grubunu oluşturan halojenler ailesinin üyesi olan bir kimyasal elementtir. Kimyada I simgesiyle gösterilir. Atom numarası 53, atom ağırlığı 126,9044’tür. Doğada hiçbir zaman element halinde bulunmaz. İyodu yalın halde elde edebilmek için, içinde yer aldığı başka maddelerden özütlemek, yani ayırmak gerekir. Belli bazı deniz yosunları önemli ölçüde iyot içerir; bu tür deniz yosunlarının yakılmasıyla elde edilen küllerden iyot özütlenebilir. Ama günümüzde iyot üretiminde yararlanılan başlıca kaynaklar Şili’deki güherçile yatakları ve bazı petrol kuyularından çıkan tuzlu sulardır.
İnsan vücudunun az miktarlarda da olsa iyot elementine gereksinimi vardır. İnsanlar bu gereksinimlerini, gerekli miktarda iyot içeren sebzelerden ve içme sularından karşılarlar. İnsan vücudunun iyot gereksinimi yeterince karşılanmazsa, boğazdaki tiroit bezi şişer ve bunun sonucunda guatr denen hastalık ortaya çıkar. Günümüzde guatr hastalığı iyot karıştırılmış tuz (iyotlu tuz) kullanılarak önlenmektedir. Ama hiçbir zaman katışıksız iyot alınmaz, çünkü zehirlidir.
İyot ve iyodoform denilen bir iyot bileşiği, mikropları öldürmek için antiseptik olarak da kullanılır. Tentürdiyot da sık kullanılan bir iyotlu antiseptiktir; ama bu ilaçlar açık yara ya da çizik üzerine sürüldüklerinde yanma etkisi uyandırır. Bilim adamları herhangi bir maddede nişasta olup olmadığını saptamak için iyottan yararlanırlar; çünkü iyot, içinde nişasta bulunan herhangi bir maddeye koyu mavi renk kazandırır. Bunu siz de çiğ patatese iyot sürerek deneyebilirsiniz. Öte yandan yapay yağmur sağlamak için bulutlara iyot püskürtülür. Katışıksız iyot katı haldeyken siyaha yakın renklidir, ama oda sıcaklığında süblimleşerek menekşe renkli bir gaza dönüşür. Zaten iyot adı da, “menekşe” anlamındaki Yunanca “iodes” sözcüğünden gelir. İyodu ilk olarak 1811’de Fransız bilim adamı Bernard Courtois buldu; 1815’te de, bir başka Fransız bilim adamı olan Gay-Lussac iyodun özelliklerini belirledi.
