John Locke
(1632-1704). Bilgi kuramı ve siyaset felsefesi alanındaki düşünceleriyle tanınan İngiliz düşünürü John Locke, Somerset’deki Wrington’da doğdu. Felsefe öğrenimi gördüğü Oxford Üniversitesinde lisansüstü eğitimini 1658’de tamamladı. Daha sonra aynı okula öğretmen olarak atandı. Bu arada, başta tıp olmak üzere deneysel bilimlerle ilgilendi ve yurtdışında diplomatik görevde bulundu.
1667’den başlayarak, daha sonra Shaftesbury kontu olan Lord Ashley’in doktorluğunu ve genel danışmanlığını yaptı. Siyaset ve din alanında reform taraflısı olan Lord Ashley ile aynı düşünceleri paylaşıyordu.
Bir ara Fransa’da da bulunan Locke, geri döndüğünde İngiltere’de oldukça karışık bir siyasal ortamla karşılaştı. Yakın ilişkide olduğu Shaftesbury kontu, Kral II. James’e karşı yürütülen muhalefetin başında yer alıyordu. Shaftesbury ile ilişkisi nedeniyle izlenen Locke, 1683’te Hollanda’ya sürgüne gitmek zorunda kaldı. II. James’in tahttan indirilmesi ve yerine III. William’ın geçmesiyle sonuçlanan 1688 Devrimi’ne kadar beş yıl burada yaşadı. 1689’da ülkesine döndükten sonra doğrudan siyasete katılmadı, ama parlamentodaki dostlarına danışmanlık yapmayı sürdürdü.
Aydınlanma Çağinın öncülerinden olan John Locke, bilginin kaynağının deneyde ve duyumda olduğunu öne sürer. Bilgi alanındaki düşüncelerini topladığı An Essay Concerning Human Understanding (1690; “İnsanın Anlama Yetisi Üzerine Bir Deneme”) adlı yapıtında, insanın zihninde hazır kavram ve düşüncelerle doğmadığını, tersine yeni doğan bir çocuğun zihninin boş bir kâğıda benzediğini söyler. Doğuştan insanda var olan, yalnızca anlama (öğrenme ve anımsama) yetisidir. İnsan beş duyusu aracılığıyla edindiği deneyimlerle anlar ve bu deneyimler belleğine yerleştikçe yavaş yavaş öğrenir.
Locke, siyaset ve yönetime ilişkin düşüncelerini Two Treatises o f Government (1690; “Yönetim Üzerine İki İnceleme”) adlı yapıtında anlatmıştır. Toplum yapısı ve siyaset konusundaki düşünceleri liberalizm ve bireycilikten temellenir. Mutlak krallığa karşı anayasal krallığı savunan Locke, yönetimin bireyin hak ve özgürlüklerini korumak için var olduğunu ileri sürer. Yönetimin görevi hükmetmek değil, insanın yaşama ve özgürlük haklarından başka, doğal bir hak olarak gördüğü mülkiyet hakkını güvenceye almak; yasalar, yargıçlar ve kolluk kuvvetleriyle korumaktır.
Locke, yakın dostu Edward Clarke’a Hollanda’dan, çocuklarının eğitimi konusundaki önerilerini içeren mektuplar yazmıştı. 1893’te yayımlanan Some Thoughts Concerning Education'm (“Eğitim Üzerine Bazı Düşünceler”) temelini bu mektuplarda öne sürülen düşünceler oluşturur. Locke’a göre küçük çocukların duygularını açıklamalarına engel olunmamak, kişiliklerinin geliştirilmesine, derslerden daha çok önem verilmelidir. Ana babalar çocuklara iyi örnek olmalı, onlara ilgi göstermelidir. Beden eğitimi, oyun ve uykunun önemi göz ardı edilmemelidir.
Laikliğe inanan Locke, dünya ve din işlerinin birbirinden kesinlikle ayrılmasından yanaydı. Hoşgörünün dinsel alanda da gerekliliğini savundu.
Bu düşünceleriyle özellikle İngilizler ve Amerika kolonicileri üzerinde etkili olan Locke, 1688 İngiliz Devrimi ile ABD Anayasasinın hazırlanışına ışık tutan önemli kuramcılar arasındadır.
