Kas
Vücudun bütün hareketini sağlayan kaslardır. Kaslar olmasaydı insan ne yürüyebilir, ne soluk alabilir, ne yemek yiyebilir ne de konuşabilirdi. Görünür hareketler dışında, sindirimden kan dolaşımına kadar vücudun bütün fizyolojik işlevlerinde kaslara önemli görevler düşer. Örneğin kalp atımları bile başlıbaşına bir kas hareketidir. Ayrıca iskeletteki kemikler arasında bağlantıyı sağlayan, vücudu destekleyen ve koruyan da gene kas sistemidir. Kemik çatının üstünü kaplayan kas dokusu vücudun “etli” bölümünü oluşturur.
İnsan vücudunda yüzlerce kas vardır. Kasılgan liflerden oluşan bu organların uzunluğu bulunduğu yere göre değişir. Örneğin içkulaktaki küçücük bir kasın uzunluğu 3 milimetreyi bulmazken uyluk kasının uzunluğu 60 santimetreyi aşar. Kasların bir bölümü yuvarlak ya da yassı, çoğu da iğ biçimindedir. Bu uzun kasların kalın ve şişkin olan orta bölümü iki uca doğru incelerek kiriş denen beyaz renkli, güçlü bir dokuyla sonlanır.
Bütün vücudumuzda üç tip kas vardır: İstemsiz ya da düz kaslar, istemli ya da çizgili kaslar ve kalp kası. Düz kasların lifleri, uçlara doğru incelen iğ biçiminde uzun hücrelerden oluşur. Kirişleri olmayan bu kaslar deride, idrar yollarında, kan damarlarında ve sindirim organlarının duvarlarında bulunur. Düz ya da istemsiz kaslar, adlarından da anlaşılacağı gibi bizim isteğimiz ve irademiz dışında çalışır. Örneğin yiyeceklerin midede ve bağırsaklarda sindirilmesi gibi kendiliğinden yürüyen istemsiz vücut işlevleri hep düz kasların çalışmasıyla sağlanır.
Oysa çizgili ya da istemli kaslar sinirler aracılığıyla beyne bağlıdır ve kasılıp gevşemeleri isteğimizle denetlenebilir. Hemen hepsi uçlarındaki kirişlerle iskelet kemiklerine bağlandığı için çizgili kasların bir adı da iskelet kasıdır. Bu kaslar güçlü bir mikroskopla incelendiğinde, almaşık olarak dizilmiş açık ve koyu renk iplikçikleriyle gerçekten de çizgili olarak görülür. Demetler halinde birleşerek lifleri oluşturan bu uzun kas iplikçiklerinden her birine bir sinir ucu bağlıdır. Bu sinir ucu beyinden gelen uyarıyı ilettiğinde kas iplikçiği büzülerek kasılır. Bütün iplikçiklerin birlikte kasılmasıyla da kasta genel bir kasılma olur. Ağırlık kaldırmak gibi sürekli bir hareket söz konusu olduğunda kasın bu süre boyunca kasılı durumda kalabilmesi için sinirlerin uyarı iletmeye devam etmesi gerekir. Çünkü kas bir kez uyarılarak kasıldığında hep aynı durumunu koruyamaz.
Vücutta 640 kadar çizgili kas vardır. Bunlar yürüme, konuşma, yemek yeme gibi görülebilir hareketlerin yanı sıra iç organlardaki bazı işlevlerin yerine getirilmesini de sağlar.
Kalp kası yalnızca kalpte bulunan ve istemli kaslar gibi çizgili olduğu halde istem dışı çalışan özel bir kastır. Bu kasın çalışması beyinden gelen sinirler ve kandaki hormonlarla düzenlenir.
Kasların hareketi her zaman tek yönlüdür. Örneğin üstkolun ön bölümündeki iki başlı kasın kasılması kolun bükülmesini sağlar. Ama aynı kasın gevşemesi kolu eski durumuna getiremez. Bükülen kolun açılması için üstkolun arka bölümündeki başka bir kasın kasılarak kolu itmesi gerekir. Her kasılma için enerji gereklidir. Kandaki glikoz bir makineyi çalıştıran yakıt gibi bu enerjiyi sağlar. Kasların kasılmasıyla bir süre sonra kas dokusunda laktik asit birikir. Kasta yorgunluğa yol açan bu madde kanın taşıdığı oksijenle temizleninceye kadar kas çalışamaz.
Bazı kasların görevi iç organları korumaktır. Örneğin karın boşluğunun ön duvarındaki büyük karın kası sindirim organlarından çoğunu dış etkenlerden korur.
Yeterince kullanılmayan kaslar zamanla gevşeyip zayıflar. Sağlıklı kalabilmek için özellikle çocukluk ve gençlik dönemlerinde egzersiz yapmak çok önemlidir. Yalnızca kaslara özgü olan hastalıkların sayısı pek azdır. Bunların başında kas iltihabı (miyozit) ile kas urları gelir. Kas dokusunda gelişen ve miyom denen bu urlar genellikle iyi huyludur; yani kanserleşme ve başka dokulara yayılma eğilimi göstermez. Bazen kaslar hareket sırasında burkulur ya da incinir; bu durumda yapılacak en iyi şey kası hareketsiz tutarak dinlendirmektir. Kasların birdenbire ve istemsiz olarak, spazm biçiminde kasılmasına kramp denir. Çok ağrılı olan bu kasılmayı gidermek için kası hafifçe gererek masaj yapmak yarar sağlar.
