Kireç ve Kireçtaşı
Kireçtaşı, temel olarak kalsiyum karbonattan oluşan yumuşak bir kayaçtır. Katışıksız haldeyken beyaz renklidir, ama başka maddelerin katılmasıyla değişik renkler kazanabilir.
Kireçtaşları çok değişik biçimlerde oluşmuştur. Yumuşakçalar ve başka pek çok canlı, deniz suyunda erimiş halde bulunan kireci (kalsiyum oksit) alarak bundan kendilerine koruyucu kabuklar yapar. Bu canlılar öldükleri zaman kabukları deniz tabanında birikir; bunlar zamanla birbirine yapışır ve böylece katı kireçtaşı kütlesi oluşur. Örneğin, bir tür kireçtaşı olan tebeşir, çok küçük deniz yaratıklarının kabuklarından oluşmuştur. Mercan resifleri ya da kayalıkları, mercan poliplerinin kireçli iskeletlerinden oluşmuştur; polipler, dalgaların kopardığı mercan parçalarından oluşan döküntülerin tepesinde denize doğru büyüyebilirler.
Oolitli kireçtaşı (adını, “balık yumurtası” anlamında Eski Yunanca sözcükten alır), balık yumurtasına benzer sayısız küçük, yuvarlak oolitten oluşur. Oolitler başlangıçta, deniz akıntılarında ileri geri yuvarlanıp duran kum taneleri ya da kabuk parçaları halindedir. Hareket ettikçe kireçle kaplanırlar. Sonuçta, gevşek oolitli kum kütlesi, katı oolitli kireçtaşına dönüşür. Oolitli kireçtaşı, bazen yapıtaşı olarak kullanılır.
Bütün kireçtaşları denizlerde oluşmaz. Yüksek oranda kireç içeren tatlı su kaynaklarında, süngere benzeyen kireçtaşları çökelebilir. Eğer ince bir dal böyle bir kaynağın içine yerleştirilirse, bir süre sonra taşlaşmış gibi bir görünüm kazanır, çünkü üstü ince bir kireç katmanıyla kaplanır. Birçok göl ya da göletin dibinde, tatlı su salyangozlarının yaşadığı kireçli çamurlar oluşur.
Kireçtaşının birçok türü iyi bir yapı gerecidir; ama bazı türleri kentlerde kullanılamayacak kadar “yumuşak”tır; çünkü kent atmosferi biraz asitlidir ve asit kireçtaşım etkiler. Kireçtaşları kırılarak mıcır haline getirilir, katranla kaplanır ve üst katman olarak yolların üzerine serilir; katran, kireçtaşına başka herhangi bir kayaca yapıştığından çok daha sıkı biçimde yapışır. Demir cevherlerinin eritildiği yüksek fırınlarda, fırına demir cevheri ile birlikte kireçtaşı da doldurulur; çünkü, kireçtaşı demirdeki katışkı maddelerini ayırır ve cürufu daha akışkan hale getirir. Ama kireçtaşının kullanıldığı en önemli alanlar kireç ve çimento üretimidir.
Kireç elde etmek için, kireçtaşı büyük ocaklarda 850°C-1.000°C arasında değişen sıcaklıklara ısıtılır. Bunun sonunda kireçtaşı ayrışır ve karbon dioksit gazı açığa çıkar. Kalan beyaz maddeye sönmemiş kireç denir. Buna su katıldığında, kuru hacminin iki ya da üç katına çıkar ve ısınır.
Kireç, harç yapımında ve betonun su geçirmezliğini artırmak amacıyla kullanılır. Kirecin çimento üretimindeki kullanım biçimi, ÇİMENTO maddesinde anlatılmıştır. Boya, cila ve plastiklerde de kireç vardır. Su ve kanalizasyon atıkları kireçle arıtılabilir. Kireç, klorla birleştirilirse, ağartıcı ve mikrop öldürücü olarak kullanılabilir. Böcekleri uzak tutmak için sebze ve meyvelerin üzerine serpilebilir. Hatta salamura balık yapmak için bile kullanılabilir.
