Köy Enstitüleri
Köy Enstitüleri, Türkiye’ de yaşanmış ilginç ve önemli bir eğitim deneyidir. Amacı köy kalkınmasına önderlik edecek becerilerle donatılmış öğretmenler yetiştirmek olan köy enstitüleri 1940’ta kurulmuş, 1947’de öğretim programlarında yapılan değişikle kuruluş amacından hayli uzaklaşmış, 1954’te de kapatılmıştır.
Köy enstitülerinin kurulmasına yol açan gelişmelerin başlangıcı 1935’e kadar uzanır. Bu tarihte Türkiye’nin 16 milyon olan nüfusunun 12 milyonu köylerde yaşıyordu. 40 bin köye dağılmış bu nüfusun ancak yüzde 10’u okuma yazma biliyordu. Okulu olan köy sayısı 4.773’tü ve bu okullarda 6.950 öğretmen görev yapıyordu. Çoğu üç yıllık öğretim yapan köy okullarında, kent okullarıyla aynı öğretim programı uygulanıyor, öğretilen bilgiler köyün gereksinimlerine uymadığı gibi, günlük yaşamda kullanılmadığından zamanla okuma yazma bile unutuluyordu. Bu gerçekler ilgili herkesçe kabul edildiğinden, Cumhuriyet Halk Partisi’nin 1935’te toplanan 4. Büyük Kurultayı’nda ilköğretimin hızla yaygınlaştırılması kararı alınınca Milli Eğitim Bakanlığı köyün gereksinimlerine uygun yeni tip öğretmenler yetiştirmek için hazırlıklara girişti.
İlk kez 1936’da geçici olarak açılan eğitmen kurslarıyla kısa süreli bir eğitimle köy eğitmenleri yetiştirilmesine başlandı. Bu deneyin olumlu sonuçları görülünce 1937’de yalnız köy çocuklarının alındığı ve köye yönelik bir öğretim programı uygulayacak köy öğretmen okullarının açılması kararlaştırıldı. İlk örnekleri Kızılçullu (İzmir) ile Mahmudiye’de (Eskişehir) kurulan köy öğretmen okullarının sayısı 1938’de üçe (Karaağaç-Edirne), 1939’ da dörde (Gölköy-Kastamonu) yükseldi. 1939’da toplanan 1. Eğitim Şûrası bu uygulamanın daha da geliştirilip yaygınlaştırılması yolunda bir karar alınca, üç yıllık denemenin sonuçlarından da yararlanarak köylerin gereksinimleri ve köy öğretmeninin nitelikleri ayrıntılı olarak belirlendi ve 1940’ta çıkarılan bir yasayla köy enstitülerinin kurulmasına başlandı.
20 bölgeye ayrılan ülkede her bölge için bir enstitü kurulması öngörüldü. Daha önce açılan köy öğretmen okulları da köy enstitüsüne dönüştürüldü ve hızla yenilerinin kurulmasına başlandı. Kent ve kasabaların dışında tarıma elverişli toprağı bulunan alanlarda kurulan enstitü binalarının büyük bölümü öğrencilerce yapıldı. 1941’de 14’e varan enstitü sayısı 1946’da 20’ye, 1948’de de 21’e ulaştı. 1942’de köy enstitülerine öğretmen yetiştirmek amacıyla Ankara Hasanoğlan’da bir de yüksek köy enstitüsü kuruldu.
Öğrenim süresi beş yıl olan köy enstitülerine beş yıllık köy ilkokullarını bitiren kız ve erkek öğrenciler seçilerek alındı. Bunun yanında üç yıllık köy ilkokullarını bitirenler arasından başarılı görülenler de iki yıllık hazırlık öğreniminden sonra enstitülere kabul edildi. Enstitülerde kültür dersleri yanında tarım ders ve çalışmaları, teknik ders ve çalışmaları da yapılıyordu. Bu ders ve uygulamalarda erkek öğrencilere tarla ve bahçe tarımı, sanayi bitkileri tarımı, hayvancılık, arıcılık ve ipekböcekçiliği, balıkçılık, demircilik, motorculuk, dülgerlik, marangozluk, duvarcılık, betonculuk, kız öğrencilere de biçkidikiş, el sanatları, örgü ve dokumacılık öğretiliyordu. Eğitim ve öğretimde doğaya uygunluk,,
kendi kendini yönetme ve kendi kendine çalışma ilkeleri temel alınıyordu. Okulu bitirip öğretmen olanlar hemen köy okullarına atanıyor, aylık ücretten başka işlemesi için toprak ve tarım araç gereçleri de veriliyor, tarımsal kalkınmada köylüye önderlik yapması isteniyordu. Yedi köy enstitüsünde açılan sağlık bölümlerinde de köy sağlık ocaklarında görev yapacak sağlık memurları yetiştiriliyordu. Ayrıca enstitülerde 1936’da başlayan uygulamanın devamı olarak kısa süreli kurslarla eğitmen yetiştirilmesi de sürdürülüyordu.
1946’da çok partili yaşama geçilmesinden sonra köy enstitülerine karşı hem iktidar partisi olan Cumhuriyet Halk Partisi’nin içinden, hem de muhalefetten çeşitli eleştiriler yöneltildi. Bunlardan etkilenen hükümet de eğitim politikasında değişiklik yaparak önce 1947’de eğitmen kurslarına son verdi. Enstitülerin öğretim programlarında değişiklik yapılarak uygulama dersleri azaltıldı. Bunu 1948’de Hasanoğlan Yüksek Köy Enstitüsü’nün kapatılması izledi. 1950’de Demokrat Parti başa geçince ilk olarak sağlık bölümleri kapatıldı. 1953’te programları bir kez daha değiştirilerek öbür ilk öğretmen okullarına yaklaştırıldı. 1954’te de ilk öğretmen okullarıyla birleştirilerek kapatıldı.
Köy enstitüleri, ilk mezunlarını verdiği 1942’den nitelik değiştirdiği 1953’e kadar 1.398’i kız, 15.943’ü erkek olmak üzere toplam 17.341 öğretmen yetiştirmiştir. 1936-47 yılları arasında açık kalan eğitmen kurslarında da toplam 8.675 eğitmen yetişmiştir. Enstitülerin sağlık bölümleri ise toplam 1.248 mezun vermiştir.
