Planetaryum
Planetaryum, yarımküre biçimindeki tavanında gökyüzündeki yıldızların ve gezegenlerin ışıklı noktalar olarak gösterildiği ve içinde izleyiciler için oturacak yerler bulunan bir yapıdır.
İyi bir planetaryum gökyüzünün gece görünümünü gerçeğe çok uygun olarak canlandırabilir. Yapay bir gökkürenin görsel olarak sergilendiği bu gösterinin başında, izleyicilerin gözlerini karanlığa alıştırmak için ışıklar yavaş yavaş karartılır. Sonra, salonun ortasında bulunan bir gösterici (projeksiyon makinesi) kullanılarak gökcisimlerinin gökyüzündeki görünümü ışıklı noktalar biçiminde tavanda canlandırılır. Elektrik motorlarıyla döndürülen gösterici, gökcisimlerinin gökyüzündeki görünür hareketlerinin tavanın üzerinde görülebilmesini sağlar. Göstericinin hareketi hızlandırılarak ya da geri çevrilerek gökyüzünün belirli bir tarihteki ve belirli bir andaki görünümü canlandırılabilir. Planetaryum göstericisi gezegenlerin, kuyrukluyıldızların, bulutsuların ve öbür gökcisimlerinin büyütülmüş resimlerini de gösterebilir; bir uzay aracı içinde uzayda yol alımyormuş izlenimini veren görüntüler de sergileyebilir.
Planetaryum gösterileri, çocuklara olduğu kadar yetişkinlere de astronomiyle ilgili konuların anlatılmasında büyük değer taşıyan bir öğretim aracıdır. Bu gösteriler sırasında çoğu kez canlı bir müzik eşliğinde açıklayıcı bilgiler verilebilir ya da banda alınmış yorumlar yayınlanabilir.
Başlangıçta planetaryum sözcüğü gezegenlerin Güneş’in çevresindeki hareketini gösteren mekanik modeller için kullanılırdı. Günümüzdeki anlamıyla ilk planetaryum 1923’te Münih’te, Deutsches Museum’da açıldı. Bu planetaryumun gelişkin mercek sistemleri, ışık kaynakları, motorlar ve dişlilerden oluşan göstericisini, bu alanda günümüzde de ünlü bir kuruluş olan Alman Zeiss şirketi yapmıştı. Dünyanın en büyük planetaryumu SSCB’dedir. Moskova’daki bu planetaryumun kubbe çapı 25,15 metredir.
