Kuzey İrlanda
Kuzey İrlanda, İrlanda Adası’nın İngiltere’ye bağlı olan kuzeydoğu bölümüdür. 1921’de İrlanda ikiye bölündüğünde Kuzey İrlanda İngiltere’ye bağlı kaldı. Adanın geri kalanı ise önce Serbest İrlanda Devleti, daha sonra İrlanda (Eire) ve en sonunda da İrlanda Cumhuriyeti adını aldı. Kuzey İrlanda’ya eski adıyla Ulster da denir. Ama eski Ulster topraklarının bir bölümü günümüzde İrlanda Cumhuriyeti sınırları içindedir. Yüzölçümü 14.121 km2 olan Kuzey İrlanda’nın nüfusu 1.567.000’dir (1986). Başkenti Belfast’tır.
Kuzey İrlanda toprakları tarihsel Ulster eyaletini oluşturan dokuz ilden Antrim, Armagh, Down, Fermanagh, Londonderry ve Tyrone’u kapsar. Fermanagh’ın dışında kalan beş il Britanya Adaları’ndaki en büyük göl olan Neagh Gölü kıyısındadır.
Kuzey İrlanda’nın en uzun ırmağı olan Bann, Down ilindeki Mourne Dağlarından doğar ve Neagh Gölü’nün içinden geçerek kuzeyde denize ulaşır. Neagh Gölü’nü alçak bir düzlük çevreler. Düzlüğün ötesinde yer yer tepeler görülür. Doğal güzelliğiyle ünlü Antrim tepeleri kuzey ve doğuda, Mourne Dağları ve Armagh tepeleri güneyde, Tyrone tepeleri ve Sperrin Dağları ise batıda yer alır. Fermanagh ili çok sayıda göl bulunan engebeli bir yöredir.
İskoçya’nın en yakın noktası Kuzey İrlanda’ya 21 km uzaklıktadır. Açık havada Antrim’den denizin karşı kıyısına bakıldığında, İskoçya kıyılarındaki evler görülebilir.
Kuzey İrlanda’nın iklimi fazla sıcak olmadığı gibi İngiltere’nin batısı kadar yağmurlu da değildir. Çok az da olsa kışları kar yağar. Ama karın yerde uzun süre kaldığı seyrek görülür. Ülkedeki yabanıl yaşam İskoçya’nın güneyi ya da İngiltere’nin kuzeyindekine benzer. Ama İngiltere’de bulunan yılan ve kurbağa gibi bazı hayvanlara Kuzey İrlanda’da rastlanmaz.
Kuzey İrlanda’da topraklar, çoğu aile çiftliği olan binlerce küçük çiftliğe bölünmüştür. Küçük tarlalar kırlara damalı bir görünüm verirler. Çiftliklerin çoğunda hem tarım ürünleri, hem de hayvan yetiştirilir. Bütün İngiltere’de üretilen domuz pastırmasının dörtte biri Kuzey İrlanda’dan gelir.
Kuzey İrlanda’da yetiştirilen başlıca tarım ürünleri arpa, yulaf, patates ile hayvan yemi olarak kullanılan bir kara lahana türüdür. Armagh ili başta olmak üzere bazı bölgelerde de buğday ve meyve yetiştirilir.
Başkent Belfast, Londonderry ve başka kentlerde büyük çaplı dokuma ve giyim sanayileri bulunur. Ayrıca, önemli miktarda keten kumaş üretilir. Ama günümüzde üretim için gereken keten bitkisinin büyük bölümü yabancı ülkelerden alınmaktadır. Belfast’taki dev tersanelerde bir zamanlar dünyanın en büyük ticaret gemileri ve tankerleri yapılırdı. Sivil ve askeri hava taşıtları da yapılan bu kentte son yıllarda gemi ve uçak yapımında azalma görülmektedir. Kuzey İrlanda’nın öbür sanayileri, maden suyu, taşıt lastiği, kauçuk ürünleri, viski, tütün, ayakkabı, mobilya, halı, plastik eşya, elektrikli araç ve optik aletlerdir.
Kuzey İrlanda II. Dünya Savaşı süresince hava ve deniz üssü olarak, İngiltere’yi Atlas Okyanusu üzerinden gelecek tehlikelere karşı korudu. Buradaki yiyecek, mühendislik, giyim, uçak ve gemi yapım sanayileri İngiltere için büyük önem taşıyordu. Savaş zamanındaki öneminden dolayı Belfast şiddetli bombardımanlara hedef oldu.
Halkın yarısından çoğu kentlerde yaşar. Bunların üçte biri Belfast kentinde ya da çevresinde oturur. Belfast, alçak tepelerle çevrili Belfast Halici’nin ucundadır. Kuzey İrlanda’nın başlıca liman kenti olan Belfast’ta bir üniversite, radyo-televizyon istasyonu ve işlek bir havalimanı vardır.
Belfast’tan sonraki en büyük kent Foyle Irmağı’nın kuzeybatısında yer alan Londonderry’dir. Bunlardan başka, Belfast’ın kuzeyinde yeni bir kent olan Newtownabbey ile Down ilindeki kıyı kenti Bangor ve çok sayıda küçük sanayi kenti vardır.
Kuzey İrlanda’da halkın üçte ikisi Protestan, geri kalanlar ise genellikle Fermanagh ve Tyrone’da yaşayan Katolikler’dir. Konuşulan İngilizce Güney İskoçya lehçesine benzer. İngiliz ve İskoç adları da çok yaygındır. Halkın çoğu İskoç ya da İngiliz kökenlidir.
Kuzey İrlanda’da başlıca iki tür okul vardır: Katolikler’in özel okulları ile devlet okulları. Belfast’taki üniversite dışında Coleraine ve Londonderry kentlerinde de birer üniversite kurulmuştur.
Yönetim ve Tarih
İngiltere’nin bir parçası olan Kuzey İrlanda İngiliz Parlamentosu’nda 17 üye ile temsil edilmektedir. 1921’den 1972’ye kadar Kuzey İrlanda’nın kendi parlamentosu da vardı. Hükümet seçimle göreve gelen bir başbakan ile az sayıda bakandan oluşuyordu. Sağlık, eğitim, tarım, sanayi, ulaşım ve iç güvenlik hizmetlerinden Kuzey İrlanda Parlamentosu sorumluydu. Dış ticaret ve ulusal savunma ise İngiliz Parlamentosu’nun sorumluluğundaydı.
1922’de Serbest İrlanda Devleti’nde ortaya çıkan iç savaş Kuzey İrlanda’ya da sıçradı. (Kuzey İrlanda’nın 1921’e kadarki tarihini İRLANDA CUMHURİYETİ maddesinde bulabilirsiniz.) Katolikler, devletin sağladığı barınma ve iş bulma olanaklarından adaletli bir biçimde pay alamadıklarını, seçim sistemi nedeniyle yeterince temsil edilemediklerini ileri sürüyordu. Öte yandan birçok Protestan da, Katolikler’in ülkede çoğunluğu sağlamaları halinde anayasal düzenin tehlikeye gireceğinden korkuyordu. Bunlar, Katolikler’in çoğunun aynı zamanda cumhuriyetçi olduğuna
ve Kuzey İrlanda’nın İrlanda Cumhuriyeti ile birleşmesini istediğine inanıyorlardı.
Katolikler 1968’de bir “yurttaş hakları” kampanyası başlattı. Bu kampanya, adaletli bir seçim sisteminin uygulanmasını, iş bulma ve barınma olanaklarında eşitlik sağlanmasını ve Özel Yetki Yasası’nın kaldırılmasını amaçlıyordu. Bu yasaya göre insanlar tutuklama emri olmadan gözaltına alınabiliyor ve yargılanmadan uzun süre gözaltında tutulabiliyordu. Yurttaş hakları konusundaki gösterilerden sonra ayaklanmalar baş gösterdi. 1969’da Kuzey İrlanda Başbakanı Terence O’Neill, uygulamak istediği reformlara bazı bakanların karşı çıkması üzerine istifa etti ve yerine James Chichester-Clark getirildi.
Aynı yıl, ülkenin iç güvenliğinden Kuzey İrlanda yönetiminin sorumlu olmasına karşın, düzeni sağlamak için İngiliz ordusu Kuzey İrlanda’ya çağrıldı. Katolikler ile Protestanlar arasında güvensizlik ve korku arttı. Caddelere barikatlar kuruldu ve askerler ile silahlanan halk arasında çatışmalar başladı. İrlanda Cumhuriyet Ordusu (IRA) Katolikler’i destekleyerek, Kuzey İrlanda hükümetinin varlığına son verilmesini istedi. Buna karşılık, Protestan gruplar da şiddete başvurdu.
Katolik ve Protestan toplumlarının ilişkilerini iyileştirmek için harcanan çabalara karşın şiddet olayları tırmandı. 1971’de James Chichester-Clark başbakanlıktan istifa etti ve yerine Brian Faulkner getirildi. Kuzey İrlanda yönetimi şiddeti kışkırttıklarından kuşkulanılan kişileri göz hapsine almak gibi sert önlemlere başvurdu. Olaylar pek çok sivil, polis ve askerin yaralanmasına ve öldürülmesine yol açtı.
Şiddet eylemlerinin artması sonucunda İngiliz yönetimi 1972’de Kuzey İrlanda Parlamentosu’nu geçici olarak kapattı; hükümet de istifa etti. Böylece Kuzey İrlanda doğrudan doğruya İngiliz Parlamentosu’nca yönetilmeye başlandı.
1973’te yapılan referandumu Katolikler boykot etti. Referanduma katılanların çoğunluğu İngiltere’ye bağlı kalma yolunda oy kullandı. 78 milletvekilinden oluşan bir eyalet meclisi ve Brian Faulkner başkanlığında çeşitli partilerin temsilcilerinden oluşan geçici bir koalisyon hükümeti kuruldu.
Bununla birlikte, çok sayıda Protestan bu anlaşmaya karşıydı. 1974’ün başlarında Protestanların genel grevi bölgeyi felce uğrattı ve hükümet istifa etti. 1975’te seçilen ve yeni bir yönetim biçimi bulmakla görevlendirilen özel kurul, Kuzey İrlanda’da eski yönetim biçimine dönülmesini önerdi. Ama İngiliz Parlamentosu bu öneriyi kabul etmedi. Böylece bölgenin doğrudan doğruya Londra’da Kuzey İrlanda için atanan bir bakan tarafından yönetilmesine devam edildi. 1982’de yapılan seçimlerde Sinn Fein adlı cumhuriyetçi örgüt ilk kez 5 milletvekiliyle meclise girdi. Katolik partiler meclis çalışmalarında görev almayı reddettiler.
İngiliz ve İrlanda hükümetleri, şiddete son verecek ve bütün halkın onaylayacağı barışçı bir çözüm bulmaya çalıştı. 1985’te imzalanan bir İngiliz-İrlanda anlaşması ile, İrlanda Cumhuriyeti, Kuzey İrlanda konusunda bölgenin sorunlarını çözmede yardımcı olmak üzere resmen “danışman” olarak tanındı. Bu gelişme, bazı Protestan politikacılarca İrlanda Cumhuriyeti’nin İngiltere’nin içişlerine karışması biçiminde değerlendirilerek olumsuz karşılandı.
