Mazı
Mazı, çeşitli dış etkenler nedeniyle bitki dokularında gelişen yumru ya da ur biçimindeki doku şişkinliklerine denir. Mazı oluşumuna neden olan etkenlerin başında böcekler, mantarlar, solucanlar ve bakteriler gelir. Bitki, yukarıda saydığımız zararlılardan biri tarafından saldırıya uğradığında, onu etkisiz ve zararsız bir hale getirebilmek için saldırı bölgesinde kalın çeperli bir katman oluşturur ve doku şişmeye başlar. Bitkilerin kök, gövde, dal, yaprak, tomurcuk ve çiçeklerinde mazı oluşabilir. Bunlar genellikle bitkiyle kaynaşan renklerle bezendiğinden ilk bakışta sanki bitkinin doğal bir parçasıymış gibi algılanır.
Doğada yüzlerce değişik mazı tipine rastlanır. Bunların her biri farklı etkenlerle oluşur. Mazı oluşumuna neden olan canlılardan bazıları çeşitli bitki türlerine saldırmasına karşılık bazıları yalnızca tek bir bitki türünü seçer. Aynı biçimde, bazı bitki türleri de yalnızca bir saldırgandan etkilenir. Oysa meşe ve gül gibi bazı bitkiler çok sayıda mazı yapıcı etkenin saldırısına uğrar.
Mazıların biçimleri top gibi yuvarlak olanlardan siğil, disk, düğme ya da pulsu yapıdakilere kadar çeşitlilik gösterir. Bazılarının dışı sert, içi boş, yüzeyi pütürlü ya da tüylü, bazılarınınki ise dümdüz ve parlaktır. En küçüğü 1 milimetreden az, en büyüğü ise birkaç santimetre büyüklüğünde olabilir.
Mazı Yapan Böcekler
Mazı oluşumuna neden olan böceklerin başında minik mazıarıları, mazı sinekleri ve sürü sinekleri gelir.
Mazı arıları, larva evrelerini mazı içinde geçiren genellikle siyah, çok minik böceklerdir. Oluşturdukları mazıların yapısı ve biçimi türden türe değişiklik gösterir. Dişilerin yılın iki ayrı döneminde bıraktığı yumurtalardan gelişen böcekler bazen birbirinden öylesine farklıdır ki, onların türdeş olduğunu söylemek ilk bakışta çok güçtür. Örneğin bir türün kanatsız dişileri kışı meşe köklerindeki yumrularda geçirir, daha sonra ağacın dallarına tırmanarak yumurtalarını tomurcukların içine bırakır. Yumurtalardan çıkan larvaların etkisiyle meşe mazıları oluşur. Bu larvalardan gelişen dişilerden bir bölümü ise erkekler gibi dört kanatlıdır ve yumurtalarını meşelerin köklerine bırakır. Burada gelişen yeni bir kanatsız dişi kuşağı ertesi yılın baharında ortaya çıkar. Mazıarıları bitkilerin canlı bölümlerini yiyerek beslendikleri halde pek fazla zarara neden olmazlar.
Yararlı ve Zararlı Mazılar
Başta meşe mazıları olmak üzere bazı mazı çeşitlerinden tanen denen değerli bir madde elde edilir. Meşe mazılarında ortalama yüzde 60-70 gibi yüksek oranlarda bulunan bu bileşik en çok deri sepilemede, boya yapımında ve dokumacılıkta kullanılır; ayrıca eczacılıkta ağızdan ishal kesici, dışarıdan yanık ilacı olarak değerlendirilir. Bazı yerlerde de ilginç biçimli mazılardan bilezik, gerdanlık gibi süs eşyaları yapılır.
Buna karşılık mazı sineği, sürü sineği ve iplik solucanlar gibi bazı mazı yapıcı canlılar tarım bitkilerine çok büyük zarar verir. Gene pek çok bitkide görülen kök boynu kanseri hastalığı da aslında bazı bakterilerin neden olduğu bir çeşit mazı benzeri ur oluşumudur.
Bazen herhangi bir canlının saldırısı olmadan da bitkilerde mazı oluşumuna rastlanır. Örneğin bitki dallarının biribirine sürtünmesi gibi dokulara zarar verecek çarpma, vurma olayları sonucu açılan yaralarda mazı oluşur. Bu tür mazılar bir bakıma insan vücudundaki yaraların üstünü örten kabuklara benzer.
