Müzeler ve Sanat Galerileri
Müzeler ve sanat galerileri sanatsal, bilimsel, kültürel ya da tarihsel değeri olan nesnelerin toplandığı, korunduğu, incelendiği, sergilendiği yerlerdir. Müze sözcüğü Yunanca’da güzel sanatların esin tanrıçaları “Musalar’ın tapınağı” anlamına gelen museion sözcüğünden türetilmiştir. Başlangıçta yüksek eğitim kurumlan için kullanılan bu terim ilk kez 15. ve 16. yüzyıllarda Rönesans döneminde bugünkü anlamında kullanılmaya başlandı.
İlk Koleksiyonlar
Avrupa’da, özellikle Rönesans döneminde, krallar ve prenslerin yanı sıra, İtalya’daki Floransalı ünlü Medici ailesi gibi, güzel sanatlara ilgi duyan birçok soylu ve varlıklı kimse sanatçıları koruyor, saraylarını süslemek için yapıtlarını satın alıyordu. Sonraki yüzyıllarda ticaretin gelişmesiyle zenginleşen tüccarlar da sanatçılarla ilgilenmeye ve değerli buldukları yapıtları toplamaya başladılar. Müzeler başlangıçta fosillerin, taşların, kabukların ya da bitkilerin de yer aldığı çeşitli nesneleri barındıran özel koleksiyonlar biçimindeydi. Müzelerin gelişimi bu özel koleksiyonların bazılarının halka açılmasıyla gerçekleşti. Floransa’da dünyanın en büyük sanat galerilerinden biri olan Uffizi Galerisi, aslında Medici ailesinin özel koleksiyonuydu. Bugün dünyanın en önemli müzelerinden biri olan Londra’daki British Museum ise İngiliz hükümetinin 1743’te üç değişik koleksiyonu “sadece uzman kişilere değil, halkın yararına ve kullanımına açma” kararıyla oluştu.
Müze Türleri
Doğa tarihi, bilim ve teknoloji, sanat ürünleri ve antika eşyalar gibi çeşitli koleksiyonları içeren genel müzeler olabildiği gibi, yalnızca tek bir konuda uzmanlaşmış müzeler de vardır. Sanat müzeleri ve sanat galerileri genellikle resim ve heykel gibi sanat ürünlerini sergiler. Genel sanat müzeleriyse resim ve heykelin yanı sıra grafik ve dekoratif sanat yapıtlarını da barındırır. Bazı müzeler de doğu sanatları, modern sanatlar ya da halk sanatları gibi özel bir sanat dalının kapsamına giren yapıtlara yer verir.
Günümüzde artık üretilmeyen eski model trenlerin, uçakların, otomobillerin ya da yöresel mimarlık örneklerinin açık alanlarda sergilendiği açık hava müzeleri de vardır. Bazı ülkelerde, özellikle kırsal kesimlerde yaşayan halka ulaşmak amacıyla, gezici müzelere rastlanır. Çocuklar için özel bölümleri olan ya da özellikle çocuklar düşünülerek kurulan müzelerde görsel ve işitsel gereçler aracılığıyla küçük izleyiciler katılıma özendirilir.
Müzelerin İşlevi
Müzelerin işi değerli ve ilginç nesnelerden oluşan koleksiyonları saklamak, korumak ve bunları sergilemektir. Parçalar ziyaretçilere tanıtılmak ve bilgi vermek amacıyla etiketlenir. Geçmişte müzelerde olabildiğince çok sayıda parça sergilemeye önem verilir, serginin düzenlenmesi ve parçaların sunuluş biçimiyle pek ilgilenilmezdi. Oysa günümüzde müze ve galerilerde düzenleme biçimine özel önem verilmektedir. Bazı sergilerdeyse ziyaretçilerin gösterilere ve deneylere katılmasına, özellikle çocukların sergide yer alan makine ve gereçleri kullanmasına izin verilmektedir.
Müzelerin yönetimi müze müdürlerinin sorumluluğundadır. Büyük müzelerde değişik bölümlerden sorumlu, her biri kendi bölümü konusunda uzmanlaşmış, birden fazla müze müdürü bulunur.
Bazı müzeler, ziyaretçilerin sergilere ilişkin bilgi edinmeleri ve ilgi duymaları için seminer, film gösterisi gibi eğitim amaçlı programlar hazırlar. Son yıllarda bu türden eğitsel programlara daha çok önem veren müzelerin çoğu bir yandan da araştırma ve çalışma yapmak isteyen uzmanlara ve sanatçılara çeşitli olanaklar sağlamaktadır.
Müzeler çeşitli yollardan toplanan parçalarla koleksiyonlarını genişletir. Arkeoloji müzeleri yeni parçaları genellikle kazı alanlarından toplar. Bunun için kazı bölgelerine konularında uzmanlaşmış kimselerden oluşan ekipler gönderilir. Çeşitli kuş, hayvan ve bitki örnekleri sergileyen müzeler keşif gezileri yapmak için doğa bilimleri uzmanlarını görevlendirir.
Bazı koleksiyoncular koleksiyonlarının tümünü ya da birkaç parçasını kendi istekleriyle müzelere bağışlar ya da müzeler bu parçaları sahiplerinden satın alır.
Bir müzeye gelen parçalar önce ayrıntılı bir biçimde incelenir, nerede, ne zaman, nasıl ve kimin tarafından yapıldığı belirlenir. Daha sonra gerekliyse onarılır, fotoğrafı çekilir ve sınıflandırılır. Eğer hemen sergilenmeyecekse uzmanlarca özenle saklanması ve korunması gerekir.
Parçaların ısı, nem ya da is gibi olumsuz etkenlere karşı zarar görmeden korunabilmesi için çeşitli yöntemler uygulanır. Zarar gören ya da bozulan parçalar uzun ve yorucu bir onarım işleminden geçer.
Müzeler zaman zaman düzenledikleri geçici sergiler için başka müzelerden ya da özel koleksiyonculardan ve satıcılardan bazı p arçaları ödünç alabilir. Sergi sırasında müzedeki yapıtlara ilişkin ayrıntılı bilgi içeren, çoğunlukla resimli kataloglar hazırlanır.
Parasal Destek
Müzelerin gerek koleksiyonlarım korumak ve genişletmek, gerek çalışanların ücretlerini ödeyebilmek için düzenli bir gelire gereksinimi vardır. Bazı müzeler parasal desteğini özel kişilerden ya da kuruluşlardan, bazıları da devletten sağlar. Belirli ölçüde de olsa gelir sağlamak amacıyla giriş ücreti alan müzeler olduğu gibi, ücretsiz olanları da vardır.
Türkiye'de Müzecilik
Türkiye’de müzecilik ilk kez 1846’da Damat Fethi Ahmed Paşa’nın girişimiyle başladı. Aya İrini’de silahlar ve çeşitli tarihsel yapıtlar bir araya getirildi. Ama bu ilk müze ziyaretçilere kapalı tutulmuştu. Türkiye’de müzecilik gerçek anlamda ilk kez 1881’de, Osman Hamdi Bey’in müze müdürü olduğu dönemde gelişti. Sonradan Topkapı ve Dolmabahçe sarayları, Ayasofya, Kariye gibi birçok tarihsel yapı müzeye dönüştürüldü. Bugün İstanbul, İzmir, Afyonkarahisar, Hatay gibi kentlerdeki çok önemli müzelerden başka hemen her kentte bir müze bulunmaktadır. Resmi müzelerin yanı sıra İstanbul’daki Sadberk Hanım Müzesi ve Konya’daki Koyunoğlu Müzesi gibi özel kuruluşlara ait müzeler de vardır.
Türkiye'deki Başlıca Müzeler
Adana
Karatepe Açıkhava Müzesi. Kadirli ilçesinde İÖ 8. yüzyılda yaşamış olan Hitit Kralı Asistavandas'ın kendi adını vererek kurmuş olduğu kale ve kent 1945'te bölgede başlatılan kazılar sonucu ortaya çıkarıldı.
Afyonkarahisar
Afyonkarahisar Arkeoloji Müzesi (1937). Taş Devri ve Tunç Çağı'ndan kalma kaplar, madenden bıçak, silah ve baltalar, fildişinden cerrahlık araçları, Kibele, Apollon, Eros ve Zeus heykelleri, ölü gömme töreni kabartmalarından başka kitaplığında 8 bin kitap vardır.
Ankara
Anadolu Medeniyetleri Müzesi (1967). Taş Devri ve Tunç Çağı'ndan kalma arkeolojik buluntular, Hitit, Frig, Urartu sikkeleri ve altın süs eşyaları sergilenmektedir.
İlk Türkiye Büyük Millet Meclisi Müzesi (1961). 1923'te cumhuriyetin ilan edildiği bu binada ilk meclisten kalma mobilya ve eşyalar, Kurtuluş Savaşı'na ilişkin harita, plan ve belgeler, meclis üyelerinin fotoğrafları bulunmaktadır.
Etnografya Müzesi. Ankara'nın başkent oluşundan sonra kurulan ilk müzedir. Anadolu'dan derlenmiş çeşitli giysi, el işi, halı, ikilimden başka sini, kazan, mangal gibi bakır işçiliği örnekleri; yazma yapıtlar ve minyatürler; çeşitli tekkelere ait eşyalar sergilenmektedir.
Gordion Müzesi (1965). Polatlı'nın Yassıhöyük köyünde Tunç Çağı, Hitit ve Frig dönemi buluntuları sergilenmektedir.
Hatay
Hatay Arkeoloji Müzesi (1948). Çeşitli tarihsel yapıtların yanı sıra dünyanın ikinci büyük mozaik koleksiyonunu barındırmaktadır. 2. ve 3. yüzyıl Roma ve Bizans mozaiklerinden Sarhoş Dionysos ile Orpheus bunların en güzellerindendir.
Tel Açana Açık Hava Müzesi. İÖ 5500 - İÖ 3500 döneminden kalma saray ve tapınak kalıntıları vardır.
İstanbul
İstanbul Arkeoloji Müzesi (1880) üç bölümden oluşur:
İstanbul Arkeoloji Müzesi'nde Eski Yunan ve Roma yapıtları;
Eski Şark Eserleri Müzesi'nde Mezopotamya, Mısır Anadolu ve İslamiyet öncesi Arabistan
uygarlıkları yapıtları;
Türk Çini ve Seramikleri Müzesi'nde çini ve seramikler sergilenir. Resim ve Heykel Müzesi (1937). Ünlü Türk heykelci ve ressamlarının yapıtları sergilenmektedir.
Topkapı Sarayı Müzesi (1924). Dünyanın sayılı birkaç müzesinden biridir. Osmanlı Devleti'ne ilişkin çok zengin bir eşya koleksiyonundan başka, değerli Çin ve Japon porselenleri, Kutsal Emanetler, elyazmaları, minyatürler, hazine eşyaları ve Harem Dairesi görülebilir.
Türk-İslam Eserleri Müzesi. İlk kez 1913'te Evkaf-ı İslamiye adıyla kuruldu. 1927'de bugünkü adını aldı. 1984'te çağdaş müzecilik anlayışına uygun biçimde yeniden düzenlendi. Anadolu, Iran, Kafkas ve Selçuk halıları, elyazmaları, etnografik eşyalar sergilenmektedir.
İzmir
İzmir Arkeoloji Müzesi. 1927'de kurulduktan sonra 1951'de Efes, Bergama, Milet, Afrodisias, Sart başta olmak üzere ilin çeşitli yerlerinde yapılmış kazılardan buluntular sergilenmektedir.
Efes Arkeoloji Müzesi (1929). Eski Yunan, Roma, Bizans, Selçuk ve Osmanlı yapıtları görülebilir.
Bergama Müzesi (1936). Arkeoloji ve etnografya olmak üzere iki bölümden oluşmaktadır. Arkeoloji Eski Yunan, Roma ve Bizans buluntularını kapsar. Yöreye özgü bakır ve ahşap araçlar, halı, kilim ve giysiler etnografya bölümünde sergilenir.
Konya
Mevlana Müzesi. 1925'te tekke ve türbeler kapatıldıktan sonra Mevlana Dergâhı ve Türbesi müze olarak düzenlendi. Mevlana'nın yapıtlarının eski kopyaları, elyazmaları, ney, rebap, kudüm, tanbur gibi müzik aletleri, tespihler, halılar, kumaş örnekleri ve dergâha özgü çilehane, mevlevi sofrası ve dervişlerin semah öğrendikleri yer gibi görülebilecek ilginç bölümleri olan bir müzedir.
Dünyadaki Başlıca Müzeler
ABD
California
Gety Müzesi (1954). Eski Yunan ve Roma yapıtlarının bulunduğu çok zengin bir koleksiyon, 14.-20. yüzyıl Avrupa resminden değerli örnekler; ayrıca 12 bin ciltlik bir kütüphane.
Chicago
Bilim ve Sanayi Müzesi (1926).
New York
Amerika Doğa Tarihi Müzesi (1869).
Guggenheim Müzesi (1959). 20. yüzyıl Avrupa ve Amerikan sanatı.
Metropolitan Sanat Müzesi (1870). Avrupa ve Kuzey Amerika resim sanatı ile dekoratif sanatlar.
Modern Sanat Müzesi (1929). Çağdaş sanat ürünleri.
Washington
Corcoran Sanat Galerisi (1869) Amerikan sanatı.
Smithsonian Enstitüsü (1846); ABD Ulusal Müzesi, Güzel Sanatlar Ulusal Koleksiyonu, Ulusal Sanat Galerisi ve Uzay Müzesi'ni kapsar.
ALMANYA
Münih
Deutsches Museum (1925). Bilim ve Teknoloji Müzesi.
Yeni Devlet Galerisi. Resim ve heykel. Eski ve Yeni Pinakotek. Resim ve heykel. Bavyera Ulusal Müzesi. Ortaçağdan günümüze Alman sanat yapıtları.
Berlin
Yeni Ulusal Galeri. 19. ve 20. yüzyıl sanatı.
Pergamon Müzesi (19. yüzyıl başı). Eski Yunan sanatının başyapıtlarından Bergama'da bulunmuş olan Zeus Sunağı'nın kabartmaları.
Hamburg
Hamburg Sanat Salonu (1850). Zengin resim, baskı, sikke ve madalyon koleksiyonu.
Altona Müzesi. Halk sanatları, köy evi içleri, balıkçılık bölümü.
AVUSTRALYA
Sydney
Yeni Güney Galler Sanat Galerisi (1874). Yerli sanatlarıyla birlikte Avustralya sanatı.
Melbourne
Victoria Ulusal Galerisi (1859). Eski ustalar ve Avustralya sanatı.
AVUSTURYA
Viyana
Viyana Sanat Tarihi Müzesi (1891). Doğu ve eskiçağ sanatı.
Doğa Tarihi Müzesi (1889). Mineraller ve antropoloji.
BELÇİKA
Brüksel
Güzel Sanatlar Kraliyet Müzesi (1830). Fransız, Flaman ve Hollanda resim sanatı.
BREZİLYA
Rio de Janerio
Ulusal Müze (1818). Arkeoloji ve antropoloji.
FRANSA
Paris
Cluny Müzesi (1844). Ortaçağ hâzineleri.
Orsay Müzesi. Bir tren istasyonuyken 1980'lerde müzeye dönüştürüldü. 19. ve 20. yüzyıl resim ve heykelleri.
Louvre (1793). Dünyadaki en büyük sanat koleksiyonu.
İnsanlık Tarihi Müzesi (1878). Etnoğrafya.
Modern Sanatlar Müzesi, Pompidou Sanat ve Kültür Merkezi (1975). 1900'den sonraki modern sanatlar. Kültür ve eğitim merkezi.
Doğa Tarihi Müzesi (1626).
HİNDİSTAN
Kalküta
Hint Müzesi (1814).
HOLLANDA
Amsterdam
Rijksmuseum (1885). Ulusal sanat yapıtları, Batı Avrupa sanatından örnekler ve doğu sanatları.
Vincent van Gogh Müzesi (1973). Van Gogh'tan 300 resim ve 500 desen. Uzakdoğu sanatı.
Tropenmuseum Kraliyet Tropikal Enstitüsü (1970'lerde) Tarih ve etnografya. Ortadoğu, Uzakdoğu ve Latin Amerika halklarının yaşamları, töre ve gelenekleri.
Lahey
Kraliyet Resim Galerisi, Mauritshuis (1820). 15.-17.yüzyıllar Flaman sanatı.
İNGİLTERE VE İSKOÇYA
Londra
British Museum (1753). Çeşitli tarihsel nesneler ve sanat ürünleri.
Ulusal Galeri (1824). Eski ustalardan sanat ürünleri.
Bilim Müzesi (1857). Çeşitli buluşlar.
Tate Galerisi (1897). 19. ve 20. yüzyıl resim ve heykel sanatı.
Victoria ve Albert Müzesi (1852). Dokuma ve dekoratif sanatlar.
Edinburgh
İskoçya Ulusal Eski Eserler Müzesi (1870). Sikkeler ve elyazmaları.
İskoçya Kraliyet Müzesi (1854). Arkeoloji ve sanat ürünleri.
İSPANYA
Madrid
Prado Müzesi (1787). Klasik Avrupa resim sanatı.
İSVEÇ
Stockholm
Doğa Tarihi Müzesi (1819).
İTALYA
Roma
Lateran Müzesi (1843). Hıristiyanlık'ta erken dönem sanatı.
Milano
Leonardo da Vinci Bilim ve Teknik Müzesi.
Floransa
Ulusal Müze (1865). Rönesans heykel sanatı.
Uffizi Galerisi (16. yüzyıl). İtalyan sanatı.
Napoli
Ulusal Müze (1860). Pompei kalıntıları.
JAPONYA
Tokyo
Ulusal Müze (1872). Japon sanatı.
KANADA
Ottavva
Kanada Ulusal Galerisi (1880). Kanada resim sanatı.
Kanada Ulusal Müzesi (1842).
Toronto
Ontario Bilim Merkezi (1965). Bilim ve teknoloji.
MEKSİKA
Meksiko
Ulusal Antropoloji Müzesi (1825). Antropoloji, arkeolojive etnoloji.
MISIR
Kahire
Mısır Müzesi (1900). İS 6. yüzyıla kadar Mısır tarihi ve sanatı.
RUSYA
Leningrad
Ermitaj Müzesi (1764). Eski uygarlıklardan örnekler, ilkel sanatlar ve klasik yapıtları da içeren 2,5 milyondan fazla sanat yapıtı.
Moskova
Tretyakov Galerisi (1856). Rus sanatı.
Puşkin Güzel Sanatlar Müzesi (1912). Eski Mısır, Uzakdoğu ve batı sanatı.
YENİ ZELANDA
Wellington
Yeni Zelanda Ulusal Sanat Galerisi (1936). Yeni Zelanda, Avustralya, İngiliz ve Amerikan sanatı.
Yeni Zelanda Ulusal Müzesi (1865). Etnoloji ve doğa tarihi.
YUNANİSTAN
Atina
Ulusal Arkeoloji Müzesi (1866).
