Romantizm
Romantizm, 18. yüzyıl sonlarında İngiltere ve Almanya’da ortaya çıkan, sonra Fransa’ya ve öteki Avrupa ülkelerine yayılan bir düşünce ve sanat akımıdır. Bu akım edebiyat, felsefe, müzik ve mimarlık gibi alanlarda görülür. “Romantizm” sözcüğü, İngilizce’de “romana benzer” , “roman gibi” , “romansı” anlamlanna gelen “romantic” sözcüğünden türemiştir. Romantik dendiği zaman, duygusal romanlarda anlatılan doğa görünümleri ve ruhsal durumlar akla geliyordu. Önceleri ortaçağın edebiyat ve mimarlık yapıtlannı nitelemek için kullanılan romantik sözcüğü 18. yüzyılın sonlanna doğru, “klasik” sözcüğünün içerdiği anlama karşıt bir anlamda kullanılmaya başlandı. Daha sonra yeni bir edebiyat anlayışını niteler duruma geldi. Bu yeni anlayışta sanatçının kişiliği öne çıkıyor, sanatçıya yaratma alanında alabildiğine özgürlük tanınıyordu.
19. yüzyılın başlarında romantik tavn benimseyen sanatçılar edebiyat alanında bir akım oluşturmaya başladılar; böylece bu akım Romantizm, bu akımı benimseyenler de “Romantik” diye anılmaya başlandı. Rasyonalizmin eleştirisi, geleneksel toplum düzenine ve evrenin düzenine karşı çıkmak, ırklara ya da başka nedenlere dayanarak insanlar arasında yapılan ayrıma karşı duyarlılık göstermek bu akımın belli başlı nitelikleriydi. Duygu ve duyumları önemsemek, doğal güzelliklere taparcasına hayranlık duymak, düş gücüne önem vermek, insanın ruhsal dünyasına eğilmek
Romantizm Akımı’nın özellikleriydi. Romantizm’i etkileyen kaynaklar arasında Dante, İspanyol romancılar, Altın Çağ İspanyol tiyatrosu, Shakespeare, Milton, Edmund Spenser, ortaçağ Fransız edebiyatı, eski İskandinav şiiri, ortaçağ Alman ve Anglosakson şiiri vardır. Bu yeni akım, sanatın ve
edebiyatın özü, işlenişi ve sunuluşu konusunda da yeni düşünceler getirdi. Güzellik anlayışının çağa ve çeşitli uygarlıklara göre değiştiği düşüncesinden hareket eden Romantizm, sanatçının amacına ulaşmasını engelleyen bütün sanat kurallarına, kısıtlamalara karşı çıkıyordu.
Almanya’da Romantizm 1798’de Schlegel Kardeşler’in çıkardığı Athenâum dergisiyle başladı. Klasik dönemin şiir anlayışına karşı çıkan şairlerin ürünleri dergide yer alıyordu. Romantikler ünlü filozof Immanuel Kant’ın düşüncelerinden etkilendiler. Grimm Kardeşler, Novalis, Ludwig Tieck, Wilhelm H. Wackenroder bu akımın en önde gelen yazarlarıdır. İngiltere’de Romantizm Akımı, daha çok lirik anlayış içinde ürün veren William Wordsworth ve Samuel Taylor Coleridge’in 19. yüzyılın başlarında yayımlanan şiirleriyle ortaya çıktı. Bu şairler gündelik dille ve yeni bir anlayışla şiir yazıyorlardı. William Blake, Lord Byron, John Keats, Percy Bysshe Shelley bu akımdan etkilenen öteki şairlerdir. Romanda ise Sir Walter Scott bu akımın temsilcisi sayılır.
Romantizm Akımı en geniş yankısını Fransa’da buldu. 18. yüzyıl düşünürü Jean-Jacques Rousseau’nun yapıtları Romantizm’in habercisi sayılır. Doğaya, doğa yasalarına, toplumsal değişime önem veren bu düşünür 19. yüzyıl sanatçılarına yol gösterici oldu.
Fransa’da Romantizm Akımı önce edebiyatta, sonra da siyasal alanda köklü değişimlere yol açtı. Benjamin Constant’ın ve Madame de Stael’in 1809-10 yıllarında ortaya çıkan ürünleri Romantizm’in ilk bildirileri sayılır. 1820’de ise Klasikçiler ile Romantikler arasındaki karşıtlık tümüyle ortaya çıktı. Alphonse de Lamartine ve Victor Hugo’nun romantik şiirleri bu akımın en belirgin örnekleri oldu. Daha sonra bu şairlere Alfred de Vigny, Prosper Merimee, Balzac, Stendhal, Charles-Augustin Sainte-Beuve, Alexandre Dumas (Baba), Jules Michelet gibi şair ve yazarlar katıldı. 1830’dan sonra ise Theophile Gautier, Alfred de Musset, George Sand, Gerard de Nerval gibi ikinci kuşak şair ve yazarlar Romantizm Akımı’nın temsilcisi oldular
İtalya’da Romantizm Akımı’nın öncü metinleri 1816’dan sonra görülmeye başlandı. Ugo Foscolo ve Alessandro Manzoni bu akımın en önemli temsilcileridir. İspanya’da 1830’larda ortaya çıkan Romantizm Akımı’nin en dikkate değer yazarları ise Angel de Saavedra ve Jose Zorilla’dır. Öteki Avrupa ülkelerinde Romantizm Akımı 1840’lardan sonra ortaya çıkmıştır.
Romantik anlayışta ilk resimler İngiliz ressam John Constable ile Fransız ressam Eugene Delacroix’nmdır. Müzikte Romantizm Akımı ise Alman besteci Richard Wagner ile başlar. Romantizm mimarlıkta, özellikle Almanya’da 19. yüzyılda binalarin yapımında özgür ve değişik bir anlayış olarak kendini belli etmiştir.
Türkiye'de Romantizm
Tanzimat’ın ilanından sonra, 1850’lerin sonunda başlayan edebiyat hareketinde Türk okuru Fransız Romantizmi’nin örnekleriyle karşılaştı. Victor Hugo, Alphonse de Lamartine, Alexandre Dumas (Baba ve Oğul), Bernardin de Saint-Pierre gibi Fransız yazarlarından, İngiliz oyun yazarı Shakespeare ve Alman yazar Schiller’den yapılan çevirilerle Türk okuru Romantizm Akımı’nın ürünleriyle tanıştı. Başta Ahmed Midhat olmak üzere Namık Kemal, Şemseddin Sami, Recaizade Mahmud Ekrem gibi Tanzimat dönemi yazarları Romantizm’in etkisinde kalarak ürünler verdiler. Abdülhak Hamid Tarhan, Halid Ziya Uşaklıgil, Yusuf Ziya Ortaç gibi yazarlarda da bu akımın etkisi görülür.
