Selüloz
Selüloz, hemen hemen bütün bitkilerde bulunan bir maddedir. İngilizce’de “hücrelerden yapılmış” anlamına gelen selüloz, bitki hücrelerinin çeperlerinde bulunur. Bitkilere esnekliğini veren, yapılarındaki bu selülozdur.
Selüloz de şeker gibi bir karbonhidrattır; karbon, hidrojen ve oksijen elementlerinden oluşmuştur. Bitkiler havadan ve sudan sağladıkları bu elementleri yapraklarında gerçekleşen fotosentez süreciyle şekere dönüştürür ve bunu besisuyu olarak bütün öbür dokularına taşır. Bitkiye enerji veren, bitkinin gelişmesini ve kendini onarmasını sağlayan besisuyundaki şekerin bir bölümü selüloza dönüşür. Bu selüloz yeni oluşan hücrelerin çeperlerinde ve bitkinin zedelenen bölümlerinin onarımında kullanılır.
Marul, kereviz ve tahıl kepeği gibi pek çok yiyecek maddesinde çok miktarlarda selüloz vardır. At, inek, deve gibi otçul hayvanların midelerinde selülozu sindirebilmelerini sağlayan bakteriler bulunur. Bu nedenle selüloz iyi bir hayvan yemidir. İnsan midesinde bu bakteriler olmadığı için selülozu sindiremeyiz; ama yediğimiz yiyeceklerde bulunan selüloz sindirim sisteminin düzenli çalışmasını sağladığı için yararlıdır.
Doğada çok bulunan bir madde olan selüloz yapay olarak yapılamaz; ama özellikle kâğıt ve dokuma sanayisinde çok kullanılan değerli bir hammaddedir. Bir bitki öldükten ve bütün nemi kuruduktan sonra geriye selüloz kalır. İplik, kumaş yapılan pamuk ve keten liflerinin; halat, sicim yapılan başka bitkisel liflerin büyük bölümü selülozdur. Odunun yüzde 50’sini, pamuğun yüzde 90’nını selüloz oluşturur.
Pamuk, kumaş yapımının yanı sıra pamuk barutu adı verilen bir patlayıcının yapımında da kullanılır. Pamuk barutu yapmak için pamuk, nitrik asit ve sülfürik asit karışımıyla işleme sokulur. Selülozun kimyasal işlemlerden geçirilmesiyle başka birçok ürün de elde edilir. Bu selüloz türevleri fotoğraf filmlerinin, çeşitli boya ve cilaların, parşömenin, çeşitli dokuma ürünlerinin, selofanın ve birçok plastiğin üretiminde kullanılır. Kullandığımız kâğıtların pek çoğu odun selülozundan yapılır.
