Sun Yat-sen
(1866-1925). Çin Cumhuriyeti’nin kurucusu sayılan ve Çin’in bağımsız, güçlü ve demokratik bir ülke olması için mücadele eden Çinli devrimci ve siyaset adamı Sun Yat-sen, Çin’in güneyinde, Xiangshan’da yoksul bir çiftçi ailesinin çocuğu olarak dünyaya geldi. Gençlik yıllarında Hıristiyanlık’ı benimseyen Sun Yat-sen, 1892’de Hong Kong’da Çinliler için açılan yeni tıp okulundan mezun olan ilk doktor oldu.
Çin’de yoksulluk ve açlık çeken milyonlarca insanın acılı yaşamına duyarsız kalamayan Sun Yat-sen, yönetimdeki Mançu hanedanını devirmek ve cumhuriyeti kurmak için devrimci örgütlerle ilişkiye girdi. 1894’te üyeleri memur, köylü ve zanaatçılardan oluşan Çin’i Canlandırma Derneği’ni kurdu. Derneğin ilkelerinin ulusal bağımsızlık demokrasi ve sosyalizm olduğunu açıkladı. Sun Yat-sen’in amacı Çin’de ulusal birliği sağlamak, seçimle işbaşına gelecek yeni bir yönetimle halkın içinde bulunduğu çaresizliğe ve yoksulluğa son vermekti. Bu sırada Çin-Japon Savaşı (1894-95) Çin’in yenilgisiyle sonuçlanmış, ülkedeki bunalım daha da derinleşmişti. 1895’te bu ortamdan yararlanarak bir ayaklanma başlatan Sun Yat-sen başarısızlığa uğrayınca
ülkeyi terk etmek ve 16 yıl yurtdışında yaşamak zorunda kaldı. 1903’ten sonra devrimci düşünceleri Çinli aydınlar arasında da benimsenmeye başlayan Sun Yat-sen, Avrupa’da devrimci gruplar kurdu. Yayınlar aracılığıyla ülkede etkileyici bir propaganda yürüttü. 1911’de Çin’in bazı bölgelerinde Mançu hanedanına karşı başlayan ayaklanmalar çok geçmeden ülke çapında yaygınlaştı. Bunun üzerine ülkesine dönen Sun Yat-sen, Temsilciler Meclisi tarafından yeni kurulmuş olan Çin Cumhuriyeti’nin (1912) geçici cumhurbaşkanlığına
seçildi. Cumhuriyetin ilan edilmesinden hemen sonra Sun Yat-sen’in önderliğinde Kuomintang (Ulusal Halk Partisi) adlı siyasal parti kuruldu. Ama 1914’te bir darbeyle parlamento dağıtıldı. Sun Yat-sen partiyi yeniden ve daha sıkı bir biçimde örgütlemek gereğini duydu. 1917’de Rusya’da Ekim Devrimi gerçekleşmiş, Bolşevikler iktidara gelmişti. Sun Yat-sen partiyi yeniden örgütlerken Bolşevikler’i örnek aldı. Çin Komünist Partisi ile ittifak kurarak Çin’in çeşitli eyaletlerindeki savaş ağalarıyla mücadele etti ve Çin’i birleştirmek için çaba gösterdi. 1912’den 1925’e kadar aralıklarla üç kez cumhurbaşkanı olan Sun Yat-sen ülkesinde birliğin gerçekleştiğini göremeden öldü. Karısı 1949’da kurulan Çin Halk Cumhuriyeti’nde önemli görevlere getirildi.
