Yelyutan
Yelyutanlar kırlangıçlara çok benzer. Ama kırlangıçlarla akraba olmayan bu kuşlar kolibrilerle aynı takım içinde sınıflandırılır. Kanatlan çok uzun ve dar, kuyrukları kısa ve genellikle çatal uçludur. Yelyutanlara bazı yerlerde sağan da denir.
Yelyutanlar adlarını, hızla uçarken gagalarını sonuna kadar açmalarından alır. Bu davranışlarının amacı hemen hemen tek besin kaynakları olan havadaki böcekleri yakalamaktır. Yelyutanlar saatlerce uçabilir ve saatte 100 kilometrelik bir hıza ulaşabilirler. Bacakları tüneyemeyecekleri ölçüde küçük ve zayıftır. Yere indiklerinde yeniden havalanmakta büyük güçlük çektiklerinden kayaların yan yüzlerine ya da duvarlara tutunarak dinlenirler.
En iyi bilinen türlerinden kara yelyutan (Apus apus) çok geniş bir coğrafi bölgeye yayılmıştır. Yaz gecelerinin ilerleyen saatlerinde kulak tırmalayan cıvıltılar çıkararak yükseklerde uçuştukları görülebilir. Kara yelyutanlar yazın Türkiye’ye gelir, yüksek yapılara, ağaç kovuklarına yuva yapar ve kışa doğru Afrika’ya göç ederler. Amerika baca yelyutanı (Chaetura pelagica) Kuzey Amerika’nın doğusunda ürer. Baca içlerine ya da ağaç kovuklarına yuva yapan bu tür, kışı Güney Amerika’da geçirir. Ak gerdanlı yelyutan (Aeronautes saxatilis) uçan bir puroyu andırır. ABD’nin batısında yaşayan bu tür yuvasını yüksek yarlara yapar.
Yelyutanların yuvası, yapışkan tükürükleriyle birbirine tutturdukları dal parçaları, liken ya da tüylerden oluşur. Hurma yelyutanı (Cypsiurus parvus) hurma ya da başka palmiye ağaçlarının yaprağında tüylerden düz bir yuva hazırlar; yumurtalarını da bu yastıkçığa yapıştırır. Yuva yaprakta dikine ve bazen baş aşağı bile duruyor olabilir.
Güneydoğu Asya ve Güney Pasifik Adaları’nda yaşayan Callocalia cinsinin üyeleri mağaralara rafı andıran küçük yuvalar yapar. Büyük ölçüde ya da yalnız yapışkan tükrüklerinden oluşan bu yuvalar Uzakdoğu’nun ünlü kuş yuvası çorbasında kullanılır. Tek bir mağarada bazen 1 milyon yelyutan bulunabilir.
Callocalia cinsinin bazı üyeleri yağkuşları gibi, çıkardıkları sesin yankısını değerlendirerek mağara içinde ya da dışında uçuş güvenliklerini sağlayabilir. Bilindiği kadarıyla bu özelliği taşıyan başka bir kuş yoktur. Benzer özellik yarasa ve yunuslarda da görülür. Yelyutanların sonar işlevi gören sesleri kısa patlamalar halinde çıkar ve insan kulağının duyabileceği bu seslerin frekansı 1.500-5.500 hertz arasında değişir.
