Yeryüzünün Kırık ve Kıvrımları
Yeryüzünün pek çok kesiminde kayaçlar, yerkabuğunu sıkıştıran kuvvetlerin etkisiyle bükülmüş ve kıvrılmıştır. Bu bükülme ve kıvrılmalar sonucunda oluşan kıvrımlar kemer biçiminde (antiklinal) ya da tekne biçiminde (senklinal) olabilir. İki yanında, ters doğrultularda hareket etmiş (yer değiştirmiş) katmanların bulunduğu kayaç çatlak ya da yarıklarına ise kırık ya da fay denir. Kırıkları yer kabuğundaki basınç ya da gerilim doğurur. Belirli kırık türleri vardır: Normal kırıklar da, kayaç katmanlarının hareketi çoğunlukla düşey ve kırık eğimine bağlı olarak aşağıya doğrudur. Ters kırıklarda hareket çoğunlukla düşey, ama kırık eğimi ya da düzlemine bağlı olarak yukarıya doğrudur. İtme kırıklarında. kırık düzlemleri hemen hemen yataydır. Bu kırıklarda çoğunlukla hareket de yataydır. Kırık düzleminin neredeyse düşey ve bu düzlemin iki yanında kalan kayaç katmanları hareketinin ters doğrultuda, yatay olduğu kırıklar da vardır. Bunlar doğrultu atımlı ya da yanal atımlı kırıklardır.
Kıvrılmaya ve kırılmaya uğrayarak biçimleri bozulan kayaçlara genellikle sıradağlarda rastlanır. Kırıklar tümüyle yeni olduğu zaman, yükselen blok bir dağ, çöken blok ise bir vadi oluşturacağından, doğrudan dağoluşumlarına yol açabilirler. Bu tür dağları doğuran hareketler genellikle milyonlarca yıllık bir süreye yayılır ve yükselen blok oluşurken bir yandan da aşınır. ABD’nin batısındaki birçok dağ (Sierra Nevada ve Grand Teton) aslında kırılmalar sonucu ortaya çıkmıştır.
Kıvrılmalar da dağoluşumlarına neden olabilir. Kemer biçimindeki kıvrımlar tepeleri, tekne biçimindeki kıvrılmalar ise vadileri oluşturur. Fransa ve İsviçre’de Jura Dağları’ nın bazı kesimleri böyle oluşmuştur. Ama kıvrılma yoluyla dağoluşumu pek yaygın değildir. Genellikle aşınma kemer biçimindeki kıvrılmaların tepelerini yok eder. Kıvrılmaya uğramış kayaçların bulunduğu bölgelerdeki dağlar, genellikle bölge tümüyle şiddetli bir aşınma etkisi altındayken, dirençli kayaç katmanlarının daha yavaş aşınması sonucu oluşur. Appalaş Dağları bu türdendir.
