AKCİĞERLİ BALIK
Bugün yalnızca Güney Amerika, Afrika ve Avustralya’nın tatlı sularında az sayıda örneğine rastlanan akciğerli balıklar çağımızın “yaşayan fosilleri” olarak kabul edilir. Çünkü bu balıklar, bu üç kıtanın birbirine bağlı olduğu Devoniyen ve Triyas dönemleri arasında (365-205 milyon yıl önce) yeryüzünde çok yaygın olan bir grup balığın günümüzdeki son temsilcileridir.
Akciğerli balıklar, solungaçlarıyla solunum yapan balıkların nasıl evrim geçirerek akciğerleriyle solunum yapan amfibyumlara (kurbağalar, semenderler) dönüştüğünü gösterir. Bu balıklarda, solunum organı görevini yapan ve basit bir akciğere benzeyen bir hava kesesi vardır. Afrika ve Güney Am erika’da yaşayan türlerde çift hava kesesi bulunur. Akciğerli balığın burun delikleri ağzıyla bağlantılıdır. Suyun üstündeyken hava kesesiyle, altındayken ise öbür balıklar gibi solungaçlarıyla solunum yapabilir. Bu balıkların yavruları iribaş denen kurbağa yavrularına çok benzer.
Yalnızca Oueensland’deki akarsu ve göllerde yaşayan Avustralya akciğerli balığı (Neoceratodus forsteri) yaklaşık 1,5 metre uzunluğunda, dolgun gövdeli, çok iri pullarla kaplı bir balıktır. Omurgası kıkırdaktan oluşur. Hava kesesiyle solunum yapabilmek için ara sıra su yüzüne çıktığında soluk alışları kolayca işitilebilir. Eskiden Avustralya Yerlileri’nin bol bol avlayıp yedikleri bu balıklar günümüzde yasal koruma altına alınmıştır. Ağustostan ekime kadar süren yumurta dökme mevsiminde dişiler yumurtalarını susümbüllerinin yapraklarına ve köklerine yapıştırır.
Afrika akciğerli balıkları (Protopterus) ince yapılı ve küçük pulludur. Yaşayan dört türden en büyüğünün uzunluğu 2 metreyi bulur. Bu balıklar, suların çekildiği kurak mevsimde kendilerini çamura gömer ve salgıladıkları yapışkan bir maddeyle çevrelerine bir koza örerek hiç hareket etmeden yağmurların başlamasını beklerler. Bu koza öylesine koruyucu bir kılıftır ki, kozaların içindeki balıklar hiç zarar görmeden binlerce kilometre ötedeki ülkelere bile gönderilebilir. Nitekim bu yöntemle Afrika’dan birçok ülkeye ihracat yapılmaktadır. Alman kozalar suya konulduğunda dıştaki çamur kılıfı erir ve balık son derece ağır hareketlerle, ama sapasağlam yüzmeye başlar. Afrika akciğerli balığının dişisi, yumurtalarını ırmak kenarlarında oyarak hazırladığı ve özenle temizlediği yuvasına bırakır. Yumurtaları koruma işini erkek üstlenir.
Yumurtaları koruma işini erkek üstlenir. Güney Am erika’da, akciğerli balıkların Lepidosiren cinsinden tek bir türü yaşar. Yılanbalığına benzeyen bu balık 1 metreye yakın uzunlukta ve çok küçük pulludur.
