AMİP
Durgun bir havuzdan bir damla su alıp mikroskopla incelerseniz, içinde yüzlerce küçücük canlının kıpırdadığım görürsünüz. Belki de bu ilginç canlılardan biri, tekhücreli hayvanların en basit örneklerinden biri olan amiptir (bak. Tekhücreli Hayvanlar).
Bütün canlılar gibi hayvanların vücutları da hücre denen küçük odacıklardan yapılmıştır (bak. HÜCRE). Ortalama çapı milimetrenin onda biri, yani iğne ucu kadar olan amip ise tek bir hücreden oluşur. Bu hücrenin içinde sitoplazma (hücre plazması) denen peltemsi bir kütle vardır. Bu madde hemen hemen saydam olduğundan, amibin bir yanından bakıldığında neredeyse öbür yanı görülebilir. Amibin bütün yaşamsal etkinliklerini hücrenin ortasındaki çekirdek yönlendirir. Fazla ışıklı yerlerden hoşlanmayan ve uygun sıcaklıktaki sularda yaşamayı seçen bu küçük hayvan bir an bile hareketsiz durmaz. Amipsi hareket denen ilginç bir yöntemle sürekli yer değiştirir. Hareket etmek için önce hücrenin bir bölümünü ileriye doğru uzatarak bir “yalancıayak” oluşturur; sonra bütün sitoplazma bu uzantının içine doğru akar. Böylece amip, durmadan biçim değiştirerek istediği yöne doğru kayarcasına ilerler. Nitekim bu küçük canlıların adı da “değişme” anlamındaki Yunanca bir sözcükten türetilmiştir.
Amip suların içinde dolaşıp dururken ister istemez birçok parçacığa çarpar. Eğer bu parçacık bir yiyecek kırıntısı ise, bütün sitoplazmasıyla parçacığı kuşatarak içine alır ve sindirir. Sindiremeyeceği şeylerle karşılaştığında da yanından dolanarak yoluna devam eder. Bu küçük canlıların özelleşmiş bir solunum ve boşaltım sistemi yoktur. Sudaki oksijen hücre zarından geçerek sitoplazmaya yayılır; sindirim artıkları da gene hücre zarından dışarı atılır.
Tekhücrelilerin bir bölümü gibi amip de ikiye bölünerek çoğalır. Bu eşeysiz üremenin ilk aşamasında hücrenin orta bölümü iki yandan içeriye doğru çöker. Sonra çekirdek ikiye bölünür; böylece amip bütünüyle ikiye ayrıldığında her iki parçaya da birer çekirdek düşer. Bu oğul hücreler de ikiye bölünerek çoğalacağından, tek bir amipten çok sayıda yeni canlı ortaya çıkar.
Bu ilkel hayvanlar üzerinde yapılan araştırmalar, bilim adamlarının hücre konusundaki bilgilerini artırmalarına çok yardımcı olmuştur. Bu yararlarına karşılık amiplerin birçoğu gelişmiş hayvanların ve insanın vücudunda asalak yaşayan canlılardır. Amipli dizanteri denen hastalık, insanın kalınbağırsağında barınan bu küçük hayvanların bir türünden ileri gelir.
