Anasazi
Anasazi, Arkeologların Tarihöncesi dönemde Kuzey Amerika'daki sepet yapıcılar ("basket makers") ve Pueblo Kızılderili uygarlıklarını belirtmek için kullandıkları terim. Navajo Kızılderililerinin dilinde "eskiler" anlamına gelen Anasazi uygarlığı, sekiz döneme ayrılır: 1) Arkaik (İ.Ö. 5500-100); 2) sepet yapıcılar 11 (İ.Ö. 100- İ.S. 400); 3) sepet yapıcılar III (400-700); 4) Pueblo I (700-900); 5) Pueblo II (900-1100); 6) Pueblo III (1100-1300); 7) Pueblo IV (1300-1600); 8) Pueblo V (1600'den günümüze).
Anasazi uygarlığına bağlı Kızılderililer, günümüzde ABD'nin güneybatısında yer alan yüksek yaylada çok sayıda ortak oturma yeri (ya da "pueblo") kurmuşlardır. Bunlardan kalan yıkıntıların en eskileri Arizona, Colorado, New México ve Utah eyaletlerinin birleştikleri Four Corners bölgesindedir. En yaygın olduğu dönemde Anasazi uygarlığı, New Mexico'nun büyük bölümüne, Arizona'nın kuzey kesimine, Colorado'nun güneybatısına ve Utah'ın büyük kesimine yayılmıştır. Bu bölge, boyut olarak günümüzdeki Fransa kadar büyük olmakla birlikte, su bulunan yerlerde kurulmuş köyler arasında büyük ıssız alanlar uzanıyordu.
Kökenleri: Anasazi uygarlığının, çok eski tarihlerde Kuzey Amerika'nın batısında yaygın olan çöl uygarlığının tarıma dayanmayan temeli üstünde yavaş yavaş gelişerek, bu uygarlığı aştığı sanılmaktadır; ama bu geçişle ilgili kesin bulgular henüz ele geçirilememiştir. Bir başka varsayıma göre, Anasazi uygarlığı İ.Ö. yaklaşık 100-İ.S. 1400 arasında doğu-orta Arizona'nın ve batı-orta New Mexico'nun dağlık bölgelerinde gelişmiş eski bir yerleşik tarımcılar ve çömlek üreticileri uygarlığı olan Mogollon uygarlığından türemiştir. Bu varsayım da tam olarak kanıtlanamamış olsa da, Mogollonlar ile Anasaziler arasında ticaret ve kültür alışverişi olduğunu gösteren pek çok bulgu vardır.
Sepet yapıcılar: Henüz kesin kanıtları bulunamamakla birlikte, arkeologlar Anasazi uygarlığının bir başlangıç evresi olduğunu varsaymışlar ve buna önce "sepet yapıcılar l dönemi", daha sonraysa "Arkaik dönem" adını vermişlerdir. Bu dönemin, tarım öncesindeki çömlekçiliğin bulunmadığı, sepet yapıcıların göçebe avcılık ve toplayıcılıkla geçindikleri dönem olduğu sanılmaktadır.
Sepet yapıcılar l'in varsayım niteliğinde olmasına karşılık, sepet yapıcılar II konusunda açık bilgiler vardır. Uygarlıklarıyla ilgili yerleşmelerde hünerle örülmüş sepetlerden çok sayıda bulunduğu (mağaralar olağanüstü kuru olduğu için, sepetlerin çoğu iyi korunmuştur) için "sepet yapıcıları" diye adlandırılan bu insanlardan ayrıca, torbalar, sandaletler, yukka ipliğinden dokunmuş ağlar, vb. pek çok eşya günümüze kalmıştır. Erkeklerinki dokunmuş şeritlerden, kadınlarınki iplikten dokunmuş kısa etekliklerden oluşan dar giysiler giyen bu dönemdeki yarı-göçebe sepet yapıcıların, ok ve yayı bilmedikleri, ama geyikleri ve küçük hayvanları esnek bir sopadan yapılmış hafif mızrak ve ciritlerle avladıkları, ayrıca hayvan yakalamada çok çeşitli ve özgün ağlar, tuzaklar kullandıkları anlaşılmıştır.
Sepet yapıcılar bu dönemde bir tür kabak ve bir mısır çeşidi yetiştirmeye başlamışlardı. Dayanıklı olmayan malzemeden yapılmış basit korunaklarda ya da derin olmayan mağaralarda (ya da kaya oyuklarında) oturuyorlardı. Bazıları çanak biçinde çöküntülerin içine, ağaç kütüğünden ve çamurdan daha dayanıklı konutlar yapmışlardı. Tarımdan elde ettikleri yetersiz ürünü, ülkede düzenli aralıklarla avlanma ve toplama seferlerine çıkarak destekliyor, sefere çıktıkları zaman zenginliklerini oluşturan eşyaları ve yedek yiyeceklerini, mağaraların kuru zeminlerine kazdıkları depo olarak kullanılan çukurlara saklıyorlardı. Bu çukurlar, eşya ve besin depolamanın yanı sıra, yanlarında eşyalarla ölülerin gömülmesinde de kullanılıyordu. Bazı çukurlarda sepet yapıcıların farkına varmadan bir tür mumyalama işlemi uygulanmış oldukları saçlı, kurumuş etleri kemiklerine yapışmış iskeletler bulunmuştur.
Sepet yapıcılar III (İ.S. 400-700) döneminde, bu halkların toprakları genişlemişti; derin olmayan çukurların içine yapılmış evler ve çömlekler gibi, çok sayıda yeni eşya kullanmaya başlamışlardı. Fasulye ve yeni mısır çeşitlerinin ekilmeye başlanmasıyla, tarım ürünleri beslenmelerinde daha önemli yer tutmaktaydı. Tarımın yaşamlarında daha büyük rol oynamaya başlamasıyla, köylerde yerleşik bir yaşama geçmişlerdi. Dönemin sonlarında mızrağın yerini, ok ve yay almıştır.
Pueblo halkı: Pueblo uygarlığı, sepet yapıcıların uygarlığı içinden gelişmiş ve aynı temel yaşama biçimini sürdürmüş, ama bu uygarlığı yeni buluşlarla geliştirmiş ve yabancı uygarlıklardan alıntılar yapmaya başlamıştır. Pueblo I ve Pueblo II dönemleri (700-1100), Anasazi uygarlığından, daha sonraki bu uygarlığın en parlak dönemine geçişte, bir geçiş aşaması oluşturmuştur. Önemli gelişmeler arasında pamuklu giyeceklerin kullanılmaya başlanması, taştan yapılmış, ikinci bir katı bulunan katlı evlerin yapılması, duvarların kerpiçle örülmesi, çömlekçiliğin kusursuzlaşması sayılabilir. Bu dönemde Pueblo halkı, çok katlı ev yapmayı da denemiştir; ama genel eğilim tek katlı, çok odalı, taştan ve kerpiç sıvalı evlerden oluşan pueblolara doğrudur. Eski çukur evler bazı bölgelerde varlığını sürdürmüş, başka yerlerdeyse Kiva adı verilen tören odalarına dönüştürülmüştür. Genellikle köyler, dik yamaçlı yüksek yaylalarda ya da kanyonların kenarlarında kurulmuştur. Çömlekçiliğin iki genel tipi vardır: Çizgi demetleri bir araya getirilerek sarmal biçim verilen mutfak eşyaları; beyaz fon üstüne siyah desenli süs eşyaları.
Pueblolar, gelişmelerinin doruk noktasına Pueblo III döneminde ulaşmışlardır (1100-1300). Bu dönemde Anasazilerin sanat ve mimarlıktaki başarıları en üst düzeye yükselmiştir. Beyaz üstüne siyah ve sarmal çömleklerin en güzel biçimlerine Pueblo III döneminde rastlanır; ayrıca bu dönemde turuncu ve kırmızı fon üstüne siyah beyaz desenli çok renkli çömlekler de ortaya çıkmıştır. Gene bu döneme, Güneybatı Kaliforniya'daki Mesa Verde'de, kaya üstüne görkemli konutlar yapılmıştır: Kayaların arasındaki çıkıntıların üstüne taş ve kerpiç sıvayla yapılmış daire biçimi çok büyük evler.
Pueblo III dönemi (ve daha sınırlı bir ölçüde de Pueblo IV dönemi), bu uygarlığın doruk noktasını oluşturmasının yanı sıra, kaçınılmaz olarak Anasazilerin gerilemeye başladıkları dönemdir. Dönemin sonuna doğru Pueblo topraklarında gözle görülür bir küçülme olmuş, eldeki topraklar yavaş yavaş bırakılmış, bu süreç Pueblo IV'te (1300-1600) de sürmüştür. Nedeni bir ölçüde, soyguncu göçebelerin saldırıları, bir ölçüde Pueblolar arasındaki iç çekişmeler, bir ölçüde de 1276-1299 arasındaki uzun kuraklık ve bunun yol açtığı kıtlıktır. İnsanlar suyu daha bol yerler bulmak için güneye ve doğuya, özellikle de New Mexico'daki Grande ırmağı tarafından akaçlanan bölgeye, Arizona'nın güneybatı kesimindeki Hopiler ülkesine, New Mexico'nun batı kesimindeki Zuniler bölgesine göçmüşlerdir. Pueblo V dönemiyle (yaklaşık 1600) birlikte, ilk İspanyol sömürgecilerin Güneybatı'ya ayak bastıkları dönem de başlamıştır. Günümüzdeki Hopiler, Zuniler ve Grande ırmağı kıyılarındaki Pueblolar, Tarihöncesi'ndeki Anasazilerin torunlarıdır; ama Zuniler, Mogollonlarm soyundan gelenlerle karışmışlardır.
Not: Çeşitli maddelerden örülmüş sepetler (solda) ve üstleri geometrik desenlerle süslenmiş çömlekler, Anasazi uygarlığının sanat simgeleridir. VIII. yy'da, çömlekçilik tekniklerinin dışardan öğrenilmesinden önce, Anasaziler, sepetleri çamurla sıvayarak su geçirmez kaplar haline getirmişlerdir.
