Belediye
BELEDİYE, Nüfusu belli bir sayının üstünde olan yerleşim yerinde hükümet yönetiminin yanı sıra bir de halk yönetimi ya da yerel yönetim vardır. Hükümet yönetimini hükümet adına hizmet gören devlet daireleri oluşturur. Buralarda ücretleri ya da aylıkları devletçe ödenen ve ilgili devlet kuramlarınca atanan memurlar çalışır. Halk yönetimi ise beldenin sorunlarını çözmek ve bazı hizmetleri yerine getirmek için halkın kendi oylarıyla seçtiği yöneticilerin işbaşında bulunduğu tüzel kişiliği olan belediye örgütüdür.
Ülkemizde yasa gereği, nüfusu ne kadar olursa olsun tüm il ve ilçeler ile nüfusu 2.000’i aşan yerleşim merkezlerinde belediye kurulması zorunludur. Yerel halkın gereksinim duyduğu değişik nitelikli hizmetlerin tümünü hükümetin yerine getirmesi olanaksızdır. Bu
nedenle hangi işlev ve hizmetin hükümetçe, hangisinin belediyece yerine getirileceği yasayla belirlenmiştir. Besin maddelerinin ve bunların hazırlandığı yerlerin sağlığa uygunluğunun denetlenmesi; çöplerin düzenli toplanması; belde içindeki yolların yapılması, onarılması, sokak ve alanların düzenlenmesi ve aydınlatılması; belediye sınırları içinde çalışan otobüs, minibüs, dolmuş gibi kamuya hizmet veren araçların taşıma ücretlerinin belirlenmesi; kanalizasyonların yapılması, itfaiye hizmeti, işyeri açma ve inşaat ruhsatı verilmesi; park ve oyun bahçeleri kurulması; yeşil alanların korunması ve yenilerinin oluşturulması; hastane, stadyum, tiyatro gibi sağlık, spor ve kültürel tesislerin yapılması belediye hizmetleri içine girer. Belediyeler ayrıca beldenin elektrik, havagazı ve su gereksiniminin karşılanması; halkın zorunlu gereksinmesi olan çeşitli yiyecek ve yakacak maddelerinin satış fiyatlarının saptanması; yoksulların cenazelerinin kaldırılması ve asker ailelerine yardım edilmesi; esnafın denetlenmesi gibi görevleri yerine getirir. Yasada belirtilen belediye görevlerinin bir bölümü zorunlu, bir bölümü ise bütçeleri elverirse yerine getirecekleri görevlerdir. Yiyecek ve içeceklerin, halka açık yerlerin sağlık koşullarına uygunluğunun denetimini yapmak her belediyenin zorunlu görevidir. Oysa hastane, stadyum gibi büyük yatırım gerektiren yapılar için belediyenin gelir kaynaklarının yeterli olması gerekir. Gelir kaynakları yetersiz olan belediyeler bu tür görevler üstlenemezler.
Türkiye'de Belediye Örgütünün Gelişimi
Osmanlı Devleti döneminde belediye başkanı ve meclis üyeleri çoğunlukla seçimle değil atama yoluyla saptanırdı. Osmanlı Devleti’nin ilk döneminde belediye hizmetleri kentlerin çarşı ve pazarlarında fiyatların, ölçü ve tartıların denetlenmesini kapsardı. Bu denetimi kadı ve ihtisap ağaları (bir çeşit belediye sorumlusu) yürütürdü. Hile yapan esnaf gerektiğinde falaka ya da hapisle cezalandırılırdı.
Osmanlı Devleti’nin başkenti olan İstanbul’da yabancı uyrukluların yoğun ve ticaretin yaygın olduğu Beyoğlu ve Galata’da, Paris Belediyesi örnek alınarak 1857’de Altıncı Daire-i Belediye kuruldu. Sonraki yıllarda kentin öteki semtlerinde de belediye örgütleri oluşturuldu. Daha sonra “şehremaneti” adıyla bütün ülkede yaygınlaştırılan bu kuramların yöneticilerine de “şehremini” dendi.
Osmanlı Devleti’nde günümüze uzanan çağdaş belediyeciliğin temeli 1877’de I. Meşrutiyet döneminde çıkarılan yasayla atılmıştır. Cumhuriyet ilan edildiğinde Türkiye’de 389 yerleşim yerinde belediye örgütü vardı. Başkent oluşundan sonra 1924’te kurulan Ankara belediye örgütü Cumhuriyet Türkiye’sinin belediyeciliğine örnek oldu.
Türkiye’de belediye örgütleri 1930-35 arasında çıkarılan yasalarla çağdaş bir anlayışa göre düzenlendi. Bu yasalar uyarınca 1984’e kadar belediye başkanı ve belediye meclisi üyeleri dört yıl için seçilirlerdi. Bu yıldan başlayarak belediye seçimleri beş yılda bir yapılmaya başlandı. 1981’de belediye gelirlerini düzenleyen yasa ve 1984’te de il merkezlerinde birden çok ilçe bulunan kentlerde büyük şehir belediyelerinin kurulmasını sağlayan yasa gücünde kararname çıkarılmıştır. Ankara, İstanbul ve İzmir il merkezlerinde büyükşehir belediyeleri kurulmuştur. Büyük şehir belediyelerinde kentin adını taşıyan “anakent belediyesi” ile her ilçenin kendi belediyeleri bulunur. Anakent belediyesi ilçe belediyeleri arasında eşgüdümü sağlar ve bütçelerinin yetersiz kaldığı durumlarda yardım ederek büyük yatırımları gerçekleştirir.
Belediye örgütünün organları belediye başkanı, belediye meclisi ve belediye encümenidir. Belediye tüzel kişiliğinin temsilcisi ve yürütme organı olan belediye başkanı beş yıl için doğrudan ve çoğunluk sistemine göre seçilir. Belediye başkanının temel görevi belediye meclisi ve encümeninin kararları doğrultusunda belediye hizmetlerinin yürütülmesini sağlamaktır. Başkan yaptığı işlerden dolayı belediye meclisine karşı sorumludur. Belediye başkanı, yeterli sayıda başkan yardımcısı ve belediye hizmet birimlerinin yöneticileriyle çalışarak görevini yerine getirir. Büyük şehir belediyelerinin anakent belediyesinde ise başkan yardımcılığı yerine bir genel sekreter ve en çok dört genel sekreter yardımcısı bulunur. Genel sekreter, belediye başkanının önerisi ve içişleri bakanının onayı ile atanır.
Belediye meclisi, belediye örgütünün en üst karar organıdır. Meclisin üye sayısı belediye örgütünün bulunduğu yerleşim yerinin nüfusuna göre 9-55 üye arasında değişir. Belediye meclisinin üyeleri belde halkı tarafından beş yıl için doğrudan ve nispi temsil sistemiyle seçilir. Meclis ekim, şubat ve haziran aylarında yılda üç kez olağan toplantı yapar. Bütçe, çalışma programı, belediyenin gelirlerini oluşturan vergi, harç tarifelerinin saptanması gibi konulan görüşür, karara bağlar. Meclis, önemli ve ivedi işler için olağanüstü toplantı da yapabilir.
Belediye encümeni karma nitelikli bir organdır. Üyelerinin bir bölümü belediye hizmet birimlerinin yöneticileri olan imar, hukuk, fen, personel, hesap ve yazı işleri dairesi başkanlarından; bir bölümü de belediye meclisinin kendi içinden bir yıl için seçtiği üyelerden oluşur. Encümen, belediye başkanının başkanlığında toplanan sürekli bir organdır. Meclisin toplantıda bulunmadığı zamanlarda onun görevlerini yerine getirmekle yükümlüdür. Meclisin kararına sunulacak bütçe ve hesapları incelemek, yeni yollar ve parklar açmak için yapılması gerekli kamulaştırmalarla ilgili tasarıları hazırlamak, belediye hizmetleri karşılığında alınacak ücretleri saptamak, belediye cezalarını belirlemek gibi konular encümenin başlıca görevleridir.
Belediyelerin geliri 1981 tarihli Belediye Gelirleri Kanunu gereğince sağlanır. Bunlar belediyenin, bulunduğu beldede devletin topladığı genel vergilerden aldığı pay ile doğrudan kendisinin topladığı vergi ve harç gelirlerinden oluşur.
1985’te Türkiye’de 1.701 belediye vardı. Günümüzde kentlerin gelişmesiyle belediye hizmetlerinin önemi de büyük ölçüde artmıştır.
