Aristoteles
Aristoteles, Eski Yunan filozofu (Stageiros, Makedonya İ.Ö. 384-Khalkis İ.Ö. 322). Babası ölünce (İ.Ö. 365'e doğru) Atina'ya yerleşip, İ.Ö. 348'e kadar Akademia'da Eflatun'un derslerini izleyen Aristoteles (Aristo da denir), Makedonya'ya giderek Büyük İskender'in eğiticiliğini yaptı. Öğrencisi tahta çıktıktan sonra Atina'ya dönüp (İ.Ö. 335), Lykeion'u (Lise) kurarak ders verdi. Yapıtlarının çoğunu Atina'da yazdı.
Aristoteles'in Hayatı
Aristoteles, Eflatun sayılmazsa, düşünce tarihini en çok etkilemiş filozoftur. Mantık bilimi, temelde Aristoteles'in mantığına dayanır. Yeni Çağ'a kadar, doğa bilimlerine onun görüşleri damgasını basmıştır. Modern fizik de, Aristoteles fiziğine tepki olarak gelişmiştir. Metafiziği, günümüzde hâlâ felsefe tartışmalarına yol açmaktadır. Çalışmaları ayrıca, felsefenin çok uzağındaki dallara da uzanır. Sözgelimi, biyolojinin temelleri, Aristoteles tarafından ortaya atılmıştır: Darwin, Aristoteles'in konuya en çok katkıda bulunmuş kişi olduğunu belirtmiştir. Edebiyat eleştirisiyle ilgili ilk ciddi yapıt olan Poietika’sı (Şiir Sanatı), modern klasik dram sanatını kuramda ve uygulamada çok büyük ölçüde etkilemiştir.
Aristoteles'in Yaşamı
Aristoteles'in yüzyıllar sürmüş büyük etkisi, her şeyden önce, her alanı kapsayan bir sistem ortaya koymuş olmasına dayanır. Bu sistem bazı noktalarda, kapsamı bakımından eşsizdir.
Aristoteles'e göre evren tektir; bütün, insanın deneyimini yaşadığı sonsuz bir çeşitlilikten oluşan birliktir; insanın algıladığı her varlık bileşik bir birlik gösterir.
Aristoteles'in kurduğu bilim, her varlığı kendinde toplamaya yöneliktir; bütün varlıkları, oluşum yasasına bağlı bir söylem içinde eklemlemeye çalışır. Mantık görüşüyse, her şeyden önce, "varlığın, kendini belirttiği anlam çokluğu"nun çeşitli biçimlerini incelemeyi amaç alır; kanıtlayıcı bilgi kurallarını önerir ve bu bilgi ile dil sanatlarında uygulanan yöntemler arasında ayrım yapar (Organon, Retorike, Poietika).
Aristoteles'in Eserleri
Varlık sorununa Metaphysika (Metafizik) adlı yapıtında, varlık bilimsel (ontolojik) ve tanrı bilimsel (teolojik) iki ayrı açıdan yaklaşmıştır. Ona göre varlık bilimin konu aldığı varlık, "varlık olarak varlık" ya da tözdür. Tanrı bilimse, tersine, fizik ve matematikle birlikte kuramsal bilimleri oluşturur; konusu "ilk hareketi başlatan" varlık ya da Tanrı'dır; ne var ki, Aristoteles'in Tanrı düşüncesi, alın yazısı ya da tanrının bağışlaması kavramlarını dışlar. Tanrı'dan başka her varlık, bir madde ve bir biçimden oluşur; madde, ancak biçim aldıktan sonra edimli varlığa dönüşebilen, gizil güç durumundaki varlıktır. Ama madde ancak bir biçime bağlı olarak kavranabilir. Sözgelimi tahta, masa yapmak için kullanılan bir gereçtir. Aristoteles'in nedensellik kuramına eklemlenen bu kavramlar, onun için gerçek dünyanın anlaşılabilirlik ilkeleridir; hareketi (Physika [Fizik]), bireysel varlıkların üreme ve çürümesini (Peri geneseos Kaiphthoras[Doğuş ve Bozuluş Üstüne]), gök (Peri urani [Gök Üstüne]) ve gök cisimlerini (Meteorologika [Gök Cisimleri]) inceleyerek dünyayı anlamaya çalışmıştır.
İlgi alanı çok geniş bir düşünür olan Aristoteles, doğaya erekçi bir bakış yönelterek bitki bilim, hayvan bilim ve biyolojiye (Peri Zoon Historia [Canlılar Üstüne]) temel katkılarda bulunmuştur. İnsana ilişkin ahlâk ve siyaset felsefesinde, insanı canlılar dünyasının en yetkin varlığı olarak gören bu erekçilik ağır basar. Gerçekten de Aristoteles'e göre, her türlü insan etkinliği bir ereğe, amaca yöneliktir. En yüce amaç, insana özgü olan ve başka bir amaca ulaşma aracı olarak görülmeyen amaçtır; "en üstün iyi"dir. Ama bu i "en üstün iyi"; "siyaset bilimine dayanır"; çünkü insan "siyasal bir hayvandır" ve siyaset, adaleti egemen kılmaya çalışarak yalnızca insana özgü olan bu iyiyi gerçekleştirme çabasıdır (Ethika Nikomakheia [Nikomakhos Ahlâkı]; Politika).
Not: En büyük Yunan düşünürlerinden Aristoteles (İ.Ö. 384-1. Û. 322), çağlar boyunca Batı düşüncesini önemli ölçüde etkileyen felsefe yapıtları yazmıştır. Davranışta ılımlılığı, araştırmanın en uygun aracının mantığın kullanılması olduğunu savunmuştur.
