Ayrılık Savaşı
Ayrılık Savaşı, Amerika Birleşik Devletleri Kuzey'nde eyaletleri ile Güney eyaletlerini karşı karşıya getiren kanlı iç savaş. Ayrılık Savaşı (Amerikan İç Savaşı, Kuzey-Cüney Savaşı da denir), Yakınçağ tarihinin en kanlı savaşlarından biridir.
Ayrılık savaşının başlıca nedeni, birçok tarihçiye göre, Kuzey eyaletlerinin Güney eyaletlerindeki köleciliğe karşı çıkmasıdır; bu insancıl yorum, Kuzeyli askerlerin dövüşkenliğini belki açıklar; ama, savaşın neden patlak verdiğini ve neden böylesine kanlı olduğunu açıklamaya yetmez.
Harriet Beecher Stowe, Uncle Tom's Cabin (Tom Amcanın Kulübesi, 1851) adlı yapıtında, ABD'de 1850'de hâlâ görülen büyük zenci pazarlarını acıklı bir dille anlatmıştır. Ama 4 milyon kölenin gerek maddi, gerek manevi durumu, aslında kuzeydoğu kıyısındaki büyük fabrikalarda çalışan işçilerinki kadar kötü değildi. Ekip biçtikleri küçük bir bahçeyle çevrili bir kulübede yaşar, hastalık ya da benzeri durumlarda çoğunlukla efendilerinden yardım görürlerdi.
Aslında, kölecilik sorunu,' ABD'deki temel ekonomik-toplumsal bölünmeyi gözden geçirmeyi gerektirir. Güney'de pamuk tarımı bol tarım işçisi gerektirirken, Kuzey'de sanayi tesislerinin kapitalistçe örgütlenmesi, sanayiciler için bir kazanç kaynağı olacak ücretli proletaryanın yaratılmasını gerektiriyordu. Çalıştırılan kişinin gereksinmelerini her bakımdan karşılamaktansa, az bir ücretle çalıştırmak daha kolaydı. Savaşın başlıca nedeni, bu ekonomik yapı farklılığıdır. Cumhuriyetçi Parti'ye üye olan Kuzeyli işadamları, etkinliklerini rekabet olmaksızın yürütmek için korumacı bir siyasete gereksinme duyarlarken, Güneyli büyük toprak sahipleri, pamuk dışsatımı yapmalarını sağlayan serbest mübadele olmaksızın yaşayamazlardı. Bu ekonomik ayrılıkların yanı sıra, Kuzey ile Güney arasında aşılması olanaksız bir ruhsal uçurum vardı: Kuzey'in dar görüşlü, kaba saba insanları, Güney'in ince ve serbest düşünceli aristokrasisini anlamıyorlardı.
Aralarında Kuzey eyaletleriyle ortak bir nokta kalmayan Güney'deki 11 köleci eyalet, Demokrat Parti çevresinde toplanarak konfederasyondan ayrılmayı ya da hiç değilse özerkliklerini artırmayı tasarladılar. Sanayisi yeni doğmakta olan ve henüz ihracat yapamayan, gelişmek için pamuk ihracatından sağlanan sermayeye gereksinme duyan Kuzey'in, buna tepki göstermesi doğaldı.
Odunculuktan yetişme bir avukat olan Abraham Lincoln'un önce İllinois milletvekilliğine, sonra da cumhurbaşkanlığına seçilmesi üstüne, Güneyli 11 eyalet, Amerika Konfedere Eyaletleri'ni kurdular. Richmond başkent oldu; J. Davis de başkanlığa seçildi. Bu tutum Anayasa'ya uygundu ve Güney'de hiç kimse Kuzey'den sert bir tepki beklemiyordu. Ama, cumhuriyetçilerin zaferinden yeterince yararlanamayacağından korkan Lincoln, Güney eyaletlerini yeniden "Birlik"e katılmaya çağırdı; bu çağrısı geri çevrilince, 15 Nisan 1861'de savaş başladı. Güney Konfederasyonu'nun 200 000 askerine karşılık, Kuzeylilerin ordusu bir milyon kişiyi aşıyordu; Güney çok zengindi ama, Kuzey tersanelerinde yapılan donanma kıyıları ablukaya aldığı için, bu zenginlik bir işe yaramıyordu; ayrıca Güney'de, Kuzey'in fabrikalarında yapılan zırhlı trenler ve seri atışlı tüfekler yoktu. Kısacası, savaşı kazanabilmesi için, çok çabuk sonuç alması gerekiyordu.
1862 aralığına kadar general Lee, Kuzey ordularını durdurmayı, hattâ Washington'a doğru saldırılar düzenlemeyi başardı. Ama 3 Temmuz 1863'te, Getteysburg'da (Pennsylvania) yenildi; 4 Temmuz'da Vicksburg'u ele geçiren general Grant, Konfederelerin topraklarına batıdan saldırdı. Güneylilerin şiddetli direnmesine karşın, general Sterman 1864 eylülünde Atlanta'yı ele geçirdi: Önüne çıkan her yeri yakıp yıkarak aralık ayında Savannah'ya vardı; sonra Lee'yi arkadan vurmak için kuzeye ilerledi. Kuşatılan general Lee, 9 Nisan 1865'te Grant'a teslim oldu.
Ayrılık Savaşı sona ermişti ama, Güney, topraklan üstündeki savaştan büyük zarar görmüştü. Bu dört yıl içinde 300 000'i aşkın insan ölmüştü (çoğu tutsak kamplarında ya da salgın hastalıklardan). Birlik kurtulmuştu ama, açılan yara uzun süre kapanmayacaktı ve Güney, artık pamuk ekonomisinin yeniden kalkınması olanaksız olduğundan, Mısır ve Hindistan'ın rekabetine karşı koyamayacak duruma düşmüştü. Kuzey'se, tersine savaş sanayisinin ve yan ürünlerinin gelişmesi nedeniyle, ekonomik bakımdan canlanmıştı. Giderek dev servetler birikti ve cumhuriyetçiler zaferlerinin sonuçlarından dilediklerince yararlanacaklarını umdular.
Oysa, 1864 kasımında yeniden cumhurbaşkanı seçilen Lincoln, barış yanlısıydı ve Anayasa'ya köleciliği kaldıran 13. maddenin eklenmesi (31 Ocak 1865) dışında, Güneyli toprak sahiplerine karşı önlem alınmadı. Lincoln'ün 14 Nisan 1865'te güneyli Both tarafından öldürülmesi, yeniden kanlı olaylara yol açarken, köleliğin kaldırılmasına karşın, zencilere karşı ağır bir ırk ayrımı sürdürüldü.
Not: Ulysses S. Grant, Şubat 1862'de Fort Henry ve Fort Donelson'da, Nisan 1862'de de Shiloh'da kazandığı zaferlerle, Lincoln'un dikkatini çekmiştir.
Grant'ın batı seferleri sırasında müfreze komutanı olarak gösterdiği yararlıklar sonucunda hızla yükselen Kuzeyli general William Tecumseh Sherman, Mart 1864'te batıdaki Birlik ordularının komutanlığına getirildi.