Birinci Zaman
Birinci Zaman, Günümüzden 600 milyon yıl-225 milyon yıl öncesini kapsayan yerbilim Zaman'ı. Bu ilk ve en uzun Zamanla ilgili çok bol fosil bulunduğundan Yunanca'da "eski yaşam" anlamına gelen Paleozoik adı da verilen Birinci Zaman, Kambriyen'den Permiyen'e kadar olan dönemleri kapsar. Birinci Zaman'da denizlerin yükselmesi sonucunda kıtalar arka arkaya ve geniş biçimde su baskınlarına uğramışlardır.
BİRİNCİ ZAMANDA COĞRAFYA VE YER BİLİM
Birinci Zaman'ın büyük bölümünde, Kuzey yarıküredeki kıtalar en az üç ayrı kütleden oluşuyordu: Eski Kuzey Amerika, Avrupa ve Sibirya. Bunların hiçbiri günümüzdeki boyutlarında değildi. Güney Amerika, Afrika, Arabistan, Madagaskar, Hindistan, Avustralya ve Antarktika ile Çin'in hiç değilse bir bölümüyse bütün Birinci Zaman boyunca bir bütün halindeydi ve yerbilimciler ile coğrafyacıların "Gondvana kıtası" adını verdikleri dev boyutlu bir kıta oluşturuyordu. Kuzey kıtaları, Birinci Zaman'ın sonunda birleşerek Lavrasya adı verilen çok büyük bir kıta oluşturdular; sonra Lavrasya da, günümüzdeki Antil denizi-Batı Akdeniz bölgesinde Gondvana kıtasıyla birleşerek olağanüstü boyutta bir dünya kıtası olan Pangea'yı oluşturdu. Bu bütünleşme sürecinde, en az üç okyanus (Lapetus [Önatlantik], Theik [Lavrasya ile Gondvana arasında] ve Ural [Avrupa ile Sibirya arasında] okyanusları) ortadan kalkarak, üç büyük dağ sırası (Akadiyen-Kaledonyen, Hersinyen ve Uralyen) oluştu. Kıtalar ile okyanus havzalarının kesiştiği suların çekilme bölgelerinde de, başka dağ sıraları ortaya çıktı.
Birinci Zaman'ın ilk üç dönemine (Kambriyen, Ordovisyen ve Silüryen dönemleri), İngiltere'de Wales bölgesindeki bozulma geçirmiş kum taşlarının, kil taşlarının, kireç taşlarının ve püskürük kayaçların sıralanışından dolayı, bölgenin eski adından (Cambria) ve bölgede yaşayan eski halkların adlarından (Ordoviciler ve Silürler) türetilmiş adlar verilmiştir: Kambriyen (ya da Cambria dönemi), Ordovisyen, Silüryen. Sonraki döneme, İngiltere'nin Devon ve Cornwall yörelerindeki bozulma geçirmiş benzer tabakalardan dolayı, Devonyen dönem adı verilmiş, İngiltere topraklarında, üst tabakaları oluşturan kum taşları, kireç taşları ve kömür yataklarından, Karbon döneminin adı türetilmiştir. Kuzey Amerika da, alttaki deniz kayaçları,yukarı Mississippi vadisinin adından Mississippiyen diye adlandırılmış, üstteki kömür yataklarına da Pennsylvania eyaletinden Pensilvanyen adları verilmiştir. Birinci Zaman'ın son dönemi Permiyen'in adıysa, Ural dağlarının batısında Rusya'nın Perm ilinden (deniz kum taşları) kaynaklanmaktadır.
Kuzey Amerika'nın doğusu ile Batı Avrupa'daki Üst Karbon (Pensilvanyen) dönemi tabakalarında ve eskiden Gondvana kıtasını oluşturan kıtalardaki Permiyen tabakalarda kömür, Kuzey Amerika'nın orta bölgesinde petrol, ABD'nin orta-batı bölgesinde kireç taşları ve kum taşlarından oluşan yapı gereçleri, Birinci Zaman kayaçlarında bulunan başlıca yeraltı gelir kaynaklarıdır.
Birinci Zaman'ın büyük bölümünde, eski Kuzey Amerika ve Avrupa dönenceler bölgesinde yer almaktaydı (yaygın karbonat ve tuz yatakları, bol bulunan fosil mercanlar ve sonraki dönemlerdeki büyük tropikal bataklık ormanları bunu kanıtlamaktadır). Dev boyutlu Gondvana kıtası, Birinci Zaman boyunca Güney kutbu bölgelerinde yer alıyordu; ama kuzey kenarı (günümüzdeki Avustralya) dönencelere kadar uzanıyordu ve Güney yarıkürenin ılıman kuşağında bulunuyordu. Gond|vana hareket ettikçe, Birinci Zaman'ın, başlarında günümüzdeki Kuzeybatı Afrika'da bulunan kutup, Karbon döneminde Güney Afrika'ya, Permiyen'deyse Antarktika'ya kaydı. Oldukça geniş Güney yarıküre karalarının çoğunda, Permiyen-Karbon tabakalarında anakaranın, buzullaşmasıyla ilişkili yaygın kanıtlar bulunmaktadır. Birinci Zaman'da dönencelerin kuzeyinde çok az kara vardı. O zamanlar Kuzey kutbu, Panthalassa diye adlandırılan günümüzdekinden çok daha geniş Büyük Okyanus'ta bulunuyordu.
BİRİNCİ ZAMANDA YAŞAM
Bütün Birinci Zaman dönemlerinden kalma tabakalarda deniz omurgasızlarının fosilleri yaygınsa da, özellikle Kambriyen, Ordovisyen, ve Silüryen dönemlerinden kalma tabakalarda boldurlar; çünkü yaşam ancak, Ordovisyen'in sonlarına doğru karalarda ortaya çıkmaya başlamıştır.
Birinci Zaman'ın erken dönemlerinde denizlerde süngerler, mercanlar, yosun hayvanlar, kolsu ayaklılar, kabuklu nautiluslar gibi ilkel yumuşakçalar, trilobitler gibi ilkel eklem bacaklılar, saplı derisi dikenliler, graptolitler ve konodontlar çok boldu. Graptolitlerin soyu, Karbon döneminde ortadan kalktı; öbür öbeklerin çoğunun ve bütün trilobitlerin soyları, Permiyen'in sonlarına doğru tükendi: Bu tükenme, fosil kayıtlarındaki en önemli değişikliklerden birini oluşturur ve henüz tam olarak doyurucu bir açıklamaya kavuşturulmamıştır. Yerbilimcilerin çoğu, canlı türlerindeki bu geniş çaplı yok oluşları, kıtaların birleşmesine ve bunun sonucunda türler arasında ortaya çıkan tür rekabetine ya da Permiyen'in sonuna doğru ve İkinci Zaman'ın başında denizlerin çekilmesine bağlamaktadır. Ordovisyen'in sonunda omurgasızlar karaları kaplamışlar, örümceğimsi ve böcek eklembacaklılar, yumuşakçalardan da salyangozlar, sonunda karaya geçmeyi başarmışlardır (özellikle Karbon Devri'ndeki bataklıklarda boldular). Kambriyen dönemi içinde ortaya çıkan balıklar, "Balık Çağı" da denilen Devonyen'de bollaşmış, sonra da çoğalmayı sürdürmüşlerdir. Bu arada, Devonyen'in sonunda, lop yüzgeçli, hava soluyan balıklar evrimleşerek ilk iki yaşayışlıları, yani karada yaşayan ilk omurgalıları oluşturmuşlardır. Karbon döneminin kömür bataklıklarına iri yapılı, timsaha benzeyen labirentodont iki yaşayışlılar egemen olmuşlar, ama karaya yumurta bırakan sürüngenler de ortaya çıkmışlardır. Sürüngenler Permiyen'de egemen türler haline gelmişler ve birçok sürüngen tipi evrimleşmiştir; memelilerin atası olan ve fin balinalarını da içeren soy bunlardan biridir.
Birinci Zaman'ın başlarında, en çok bulunan bitkiler su yosunlarıyken, Silüryen'in sonları ile Devonyen'in başları arasındaki sürede bitkiler karalara yayılmışlardır. Başlangıçta, ilkel, yapraksız psilofitler ağır basarken, çok geçmeden bunların sporlu soyları evrimleşmiş ve çeşitlenmiştir. Devonyen'in sonlarında, günümüzdeki yumru yosunların, at kuyruklarının ve eğrelti otlarının ataları evrim geçirerek, ilk ormanları oluşturan büyük ağaçlara dönüşmüşlerdir. Dünyanın en geniş ve en önemli kömür yataklarını oluşturan Karbon dönemindeki geniş bataklık ormanlarında, bu türlerin yanı sıra açık tohumlu ağaçlar da belirmişlerdir. Daha serin, daha kurak Permiyen'de kozalaklılar karaları kaplamış ve başka açık tohumlular ortaya çıkmıştır. Denizlerdeki canlı türlerinde geniş kapsamlı yok oluşlara karşılık, karalarda, Birinci Zaman'dan İkinci Zaman'a geçiş, yumuşak olmuştur.