BUZUL ÇAĞI
Dünya’nın ikliminin bugünkünden çok daha soğuk olduğu ve engin bir buz örtüsünün karaların büyük bir bölümünü kapladığı döneme buzul çağı denir. Daha önceleri de buzul çağları yaşanmış olmakla birlikte, en son ve en çok bilinen buzul çağı yaklaşık 2.500.000 yıl önce başlamış ve yaklaşık 10 bin yıl önce sona ermiştir.
Buzul Çağı olarak adlandırılan bu son döneme girerken dünyanın iklimi günden güne soğumaya başladı. İskandinavya Dağlarındaki buz örtüleri kalınlaştı ve güneye doğru yayıldı. En fazla yayıldığı dönemde, buz örtüleri Britanya Adaları’nm, Kuzey Almanya ve SSCB’nin çok büyük bir bölümünü, bütün Kanada’yı ve ABD ’nin kuzey bölümünü kapladı. Böyle bir buz örtüsü bugün ancak Grönland ve Antarktika’da görülebilir.
Buzul Çağı’nın gelişimi, buz örtüsünün yaygınlaşması ve sonra geri çekilmesi biçiminde yalın bir çizgi izlemedi. Buz örtüsünün yayılması ve geri çekilmesi yaklaşık 20 kez yinelendi ve her “buzul ilerleyişi” dönemini, iklimin bugünkünden daha sıcak olduğu bir dönem izledi. Buzulların ilerlediği dönemlerde de dünyada tropik ormanlar ve tropik çayırlar vardı, ama bunlar ekvator boyunca uzanan dar bir kuşağa sıkışmıştı.
Deniz düzeyi Buzul Çağı boyunca değişiklik gösterdi. Başlangıçta çok fazla suyun buza dönüşmesi nedeniyle her yerde alçalan deniz düzeyi daha sonra, buz örtüsünün gittikçe artan büyük ağırlığı kıtaları aşağı doğru bastırınca yeniden yükseldi. Çok yavaş olarak gerçekleşen bu durum buzlann her eriyişinde tersine döndü. Buzların son kez erimesinden bu yana ancak 10 bin yıl geçtiği için kuzeydeki kıtalar yeniden yükselmelerini günümüzde de sürdürmektedirler.
Buzul Çağı’nda, buzullar üzerinde hareket ettikleri kayaları aşındırdılar. Büyük kay.a parçalarını sürükleyip yerlerinden çok uzaklara taşıdılar. İri kaya parçalarının yanı sıra taşıdıkları kum, çakıl ve kil gibi maddeleri vadi kenarlarında ve buzulun eridiği yerlerde biriktirerek buzultaşlar oluşturdular.
Buzulların etkisiyle yüksek tepeler aşındı, doruklarındaki sivrilikler kayboldu. Buzulun yolunu kesen vadiler buzulun taşıdığı taş ve toprakla doldu. Buzulun aktığı yönde uzanan vadiler aşınarak daha da derinleştiler. Kanada ve ABD ’deki Büyük Göller buzlar çekilirken oluştu. Buzulların güney ucundan akan çok miktarda su önündeki yüksek kesimlerle buzulun ucu arasında birikip kaldı. (Niagara Çavlanı maddesinde, farklı düzeydeki göllerin nasıl oluştuğu ve Niagara Irmağı’nın Erie Gölü’nden Ontario Gölü’ne büyük bir çağlayan halinde nasıl akmaya başladığı anlatılmaktadır.) Dünyanın başka yerlerindeki birçok göl de buzulların üzerinde hareket ettiği kayaçları oyarak açtığı çukurlarda oluşmuştur.
Buzul Çağı’mn gelişi hayvanların yaşamını da büyük ölçüde etkiledi. Yeni iklime ve değişen koşullara uyum gösteremeyen birçok hayvan türünün soyu tükendi. Başka türler daha sıcak bir iklim bulmak için güneye doğru göçtüler. Mamut ve gergedan gibi bazı türler ise evrim geçirerek zorlu koşullarda yaşamayı başardılar.
Buzul çağlarının niçin ortaya çıktığını bilmiyoruz. Çeşitli nedenler bir araya gelmiş olabilir. Buzul Çağı döneminde Kuzey Buz Denizi dünya tarihinde ilk kez neredeyse tümüyle karalar arasında kısılıp kalmış, başka okyanusların sıcak su akıntıları buraya girememişti. Bu durum, dünyanın güneşten aldığı ısı miktarındaki değişmelerle birleşerek Buzul Çağı’na yol açmış olabilir.
Büyük buz örtüsü çok yavaş bir biçimde geri çekildi ve yaklaşık 10 bin yıl önce kuzeydeki konumuna döndü. Ama Buzul Çağı henüz sona ermemiş olabilir ve biz başka bir soğuk dönemin izleyeceği geçici bir sıcak dönemde yaşıyor olabiliriz. Öte yandan, daha önce de olduğu gibi buz örtüsü yavaş yavaş bütünüyle ortadan kalkabilir ve kutup bölgeleri bir gün yeniden ısınabilir. Böyle bir durumda okyanusların su düzeyi yaklaşık 15 m etre yükselecektir.
