Çağlayan
Bir akarsu dik bir yamaçtan aşağıya dökülürken, bir süre sonra bir çağlayan ya da daha büyük olan çavlana dönüşebilir. Irmak sert kayaçları aşındıramadığı zaman, bu sert katmanın kenarı raf gibi bir çıkıntı oluşturur; su bu çıkıntıdan aşağıya hızla akmaya başlar.
Bir “kasket” biçimini alan bu sert kayaç çıkıntısının altındaki daha yumuşak katm anların aşınması sürdükçe, altı oyulan bu çıkıntı sonunda koparak düşer. Böylece çağlayan yavaş yavaş akarsu kaynağı yönünde geriler. ABD ile Kanada arasında, Niagara Irmağı üzerindeki Niagara Çavlanı oluşumundan bu yana 11 km geri kaymıştır.
Çağlayanların güzel ve görkemli bir görünümü vardır. Ne var ki, gemi ve teknelerin ulaşımına olanak vermezler. Çağlayan engelini aşmak için kanallardan yararlanılır. Gemilerin Niagara Irmağı’nı kullanmadan Erie ve Ontario gölleri arasında gidip gelmeleri için, 1829’da ırmağın batısında 19 km uzunluğunda Welland Kanalı açılmıştır.
Eğer su, çağlayandan döküleceğine, borularla bir enerji santralına gönderilirse, elektrik üretimi için türbinlerin çalıştırılmasında kullanılabilir. Çağlayana gelen suyun tümü bu yoldan türbinlere taşınırsa, çağlayan gittikçe küçülerek ortadan kalkar. İsviçre’deki Reichenbach Çağlayanı'nda böyle olmuştur.
Niagara Çavlanı ile Zimbabve’deki Victoria Çağlayanı dışında dünyanın görülmeye değer öbür çağlayanlarının çoğu uzak ve ulaşımı zor bölgelerdedir. Bir çağlayanın güzelliği, akan suyun miktarından çok, yüksekliğine, genişliğine ve çevresindeki doğal oluşumlara bağlıdır. Brezilya ile Paraguay arasında, Parana Irmağı üzerindeki Guaıra Çağlayanı ile Laos’taki Mekong Irmağı üzerindeki Khone Çağlayam’ndan dökülen su miktarı belki de öbür çağlayanların tümünden daha çoktur. Güneydoğu Venezuela’daki son derece yüksek Auyân Tepuı Dağı’ndan dökülen Angel dünyanın en yüksek çavlanıdır, ama buraya yalnızca uçakla ulaşıldığından ve tepesi genellikle bulutlarla kaplı olduğundan tam yüksekliği bilinmez.
Türkiye’de çok sayıda çağlayan vardır. Bunlardan Erzurum ’un kuzeyindeki, Tortum Çayı’nın 50 metre yükseklikten dökülmesiyle oluşan Tortum Çağlayanı, hidroelektrik santralı kurulmazdan önce, Türkiye’nin en gür çağlayanıydı. Antalya’da 40 metre yükseklikten dökülen Düden, Manavgat Çayı üzerindeki Manavgat, Tarsus Çayı üzerindeki Tarsus ve Konya dolaylarındaki Yerköprü çağlayanları Türkiye’nin en güzel çağlayanlarındandır
