Çarkıfelek
400 kadar türü bulunan tropik kökenli tırmanıcı bir bitki cinsidir (Passiflora). ABD’nin güney ve batı bölgeleriyle Asya ve Avustralya’nın sıcak ve tropik yörelerinde doğal olarak yetişir. Çarkıfeleğin birçok türü, ilginç ve özgün görünümlü çiçekleri nedeniyle, süs bitkisi olarak dünyanın ılıman bölgelerine de yayılmıştır. Bazı türleri yenebilen üzümsü meyveleri için yetiştirilen çarkıfelek fırıldakçiçeği adıyla da bilinir.
Çarkıfelek çok çabuk büyür. Çiçeklerinin beş çanakyaprağı, beş taçyaprağı vardır. Taçyaprakların üzerinde yer alan ve göz alıcı parlak mavi ipçiklerden oluşan bir çemberin (korona) ortasında beş erkekorgan bulunur. Dişiorganm üç tepeciği uzun boyuncuklar üzerinde merkezden yanlara doğru eşit açılarla uzanır. Çarkıfelek, çiçeklerinin bu ilginç görünümü nedeniyle, Hz. İsa’nın son saatlerinde çektiği acıların (Pasyon) simgesi sayılmıştır. Çiçeğin bilimsel cins adı Passiflora buradan gelir. Bu inanışa göre korona, çarmıha gerilmeden önce İsa’nın başına geçirilen dikenli tacı simgeler. Dişiorganm üç boyuncuğu çarmıhın çivilerinin, beş erkekorgan ise İsa’nın çivi yaralarının simgesi kabul edilir. Beş çanakyaprak ile beş taçyaprak da İsa’yı ele veren Yahuda ile onu üç kez inkâr eden Petrus dışındaki 10 havariyi simgeler.
Mor, kızıl, mavi ya da sarı renkli çarkıfelek çiçekleri çok kısa ömürlüdür. Sabah açan çiçekler akşama ölür. Ancak çiçek açma mevsimi yaz başından güze kadar sürekli ve çiçek tomurcukları bol olduğundan, bitki hemen hemen hiç çiçeksiz kalmaz.
Mavi çiçekli çarkıfelek (Passiflora caerulea) Türkiye’de, İstanbul gibi ılık iklimli kıyı kentlerinde çardak bitkisi olarak yetiştirilir. Otsu gövdeli, çokyıllık bir tırmanıcı bitki olan mavi çiçekli çarkıfelek asmanın filizlerine benzer sarılgan sülükleri ile çevresindeki desteklere asılarak tırmanır. Koyu yeşil yaprakları, 5-6 cm çapındaki görkemli çiçekleri ile gösterişli bir bitkidir.
Çarkıfeleğin meyveleri genellikle irice bir tavuk yumurtası büyüklüğündedir. Bir türde ise meyvelerin ağırlığı 3 kg kadardır. Bazı çarkıfelek türleri hoş kokulu, hafif keskin tatlı meyveleri için yetiştirilir. Bazı türlerinin çiçek ve meyvelerinden elde edilen özütler ağrı kesici, sakinleştirici ve uyku verici olarak kullanılır. Güney California’da yetiştirilen bir çarkıfelek türünün yenebilen meyvelerinin etli bölümünden ve suyundan serinletici bir içki yapılır.
