Efes
Efes, Anadolu'da Eskiçağ kenti. Batı Anadolu'da İonia bölgesinde, Küçük Menderes ırmağının denize döküldüğü körfez kıyısında yer alan Efes (kalıntıları günümüzde, İzmir iline bağlı Selçuk ilçesindedir), İ.Ö. III. bin yılda kuruldu; hızla gelişip, İ.S. VII. yy'dan başlayarak Batı Anadolu kıyı bölgesinin başlıca ticaret merkezi oldu. Dünyanın yedi harikasından biri olan Artemis tapınağıyla ünsalıp, İ.Ö. 546'da Persler tarafından alındı. Daha sonra Delos Birliği'ne katılıp, İ.Ö. 334'te Büyük İskender'in imparatorluğuna katıldı. Lysimakhos tarafından İ.S. 286'da büyük ölçüde veniden yaptırılıp, İ.Ö. 286'de Selefkilere geçti. Bir süre de Bergama Krallığı'nın yönetiminde kalıp, İ.Ö. 133'te Romalılar tarafından alındı. Aziz Paulus ve Aziz Yuhanna'nın bir süre yaşadıkları, Meryem'in de öldüğü kent, İ.S. 262'de Cotlar tarafından yakılıp yıkıldı. Daha sonra Bizanslılar ve Türkler arasında el değiştirip, 1304'te kesin olarak Türklere geçti; 1426'da Osmanlı İmparatorluğu topraklarına katıldı.
1868'den başlayarak dönem dönem yapılan, günümüzde de sürdürülmekte olan arkeoloji çalışmalarında, Efes'te Artemis tapınağının kalıntıları, agora, Celsus kitaplığı, Arkadiana caddesi, Kuretler caddesi, Domitianus tapınağı, Bizans konutları, büyük tiyatro, Hadrianus tapınağı, Pers döneminden kalma surlar, Traianus çeşmesi, Artemis heykeli, Meryemana evi, Meryemana kilisesi, Yediuyurlar mağarası mezarlığı, vb. pek çok heykel anıt ve kalıntılar ortaya çıkarılmıştır. Bulunan yapıtlar İngiltere'de British Museum'da, Viyana müzesinde, İstanbul Arkeoloji müzelerinde, İzmir Arkeoloji müzesinde ve Efes Arkeoloji müzesinde sergilenmektedir.