Feldispatımsı
Feldispatımsı, Alkali elementler olan sodyum ve potasyum yönünden nispeten zengin, silis SiO2 yönündense nispeten yoksul kayaçların tipik özelliği olan silikat mineralleri grubu. Alkali diye nitelendirilen söz konusu kayaçlarda, feldispatımsılar, daha sık rastlanan öbür feldispat mineralleriyle birlikte bulunur ya da onların yerini alırlar; kuvars minerali içeren kayaçlardaysa hiçbir zaman bulunmazlar. Feldispatımsılar çatı silikatlarıdır: Silisyum ve alüminyum atomlarının oluşturduğu dörtyüzlü gruplar birleşerek üçboyutlu ağlar oluşturur; sodyum, potasyum ve öbür iyonlar ile iyon grupları, çatıların içindeki boşluklarda yer alır. Sayıları bir düzine kadar olan feldispatımsıların ve ilişkili minerallerin, birkaçı dışında tümü son derece az bulunur.
Çeşitleri. Grubun en bol bulunan üyesi nefelin (Na. K)(AlSi04), rengi beyazdan griye kadar değişebilen bir mineraldir; benzeri olan feldispatlardan, dilinme özelliğinin daha zayıf olmasıyla ve hafif yağlı parlaklığıyla ayrılır. Magnezyum bakımından zengin nefelin bazaltlarından, granitsi, ama kuvars içermeyen nefelin siyenitlerine kadar uzanan birçok alkali kor kayaçta. taneler ya da büyük kütleler halinde bulunur. Baz: başkalaşım kayaçlarında, özellikle Ontario'daki (Kanada) nefelin gnayslarında da rastlanır.
Bolluk bakımından nefelinden sonra gelen ösit (KAl-Si2 Os), çoğunlukla ince taneli lavlar içinde, genişliği birkaç santimetreyi bulan tebeşirimsi, iyi oluşmuş, yamuk yüzlü billurlar halinde bulunur. Atomları gevşek dizildiği için, feldispatlar ya da nefelin kadar yoğun değildir.
Bu nedenle, büyük derinliklerde ve basınçlarda kararlı değildir: Yalnızca yüzeye yakın sokulma kayaçlarında ve yanardağ kökenli birikintilerde bulunması, ama derinlik kayaçlarında hiç bulunmaması bu özelliğinden kaynaklanır. En önemli lösit oluşumu, Orta İtalya'daki yanardağ kökenli kayaçlardadır.
"Sodalit" adı feldispatımsı grubu (sodalit, nosean, Haüvne ve lazürit sodyum (bazen de kalsiyum) içerir. Ayrıca bunlarda, klorür(Cl, sülfat (SO,2) ve sülfit (S04‘2) gibi fazlalık iyonlarda vardır. Nefelin içeren birçok kayaçta çoğunlukla küçük miktarlarda bulunurlar. Daha az rastlanan öbür feldispatımsılar arasında kalsilit (KAl-SiO4 ) .petalit (LiAlSi4010 ) ve kankrinit (Na6Ca2[C03][Al SiO4]6) vardır.
Kullanım alanları. Nefelin seramiklerde kullanılır. Sodalitten saydam olmayan, morumsu, mavi bir değerli taş elde edilir; aynı gruba giren lazüritse mavi renkli lapis lazulidir. Lazürit yağ içinde öğütülerek ültramarin mavi boya yapımında kullanılır. Ama pek çok feldispatımsının hiçbir ticari kullanımı yoktur.