Hint okyanusu
Hint okyanusu, Dünyanın üçüncü büyük denizi. Yeryüzündeki su alanının yaklaşık % 20'sini kaplayan Hint okyanusu, kuzeyde Güney Asya, batıda Arabistan yarımadası ve Afrika, doğuda Malakka yarımadası, Sunda adaları ve Avustralya, güneyde de Antarktika'yla sınırlıdır. Afrika'nın güneyinde 20° doğu boylamıyla Atlas okyanusundan, 147° doğu boylamıyla da Büyük Okyanus'tan ayrılır. En kuzeydeki uzantısı Basra körfezinde, yaklaşık 30° kuzey enlemindedir.
Afrika ve Avustralya'nın güney uçları arasında genişliği yaklaşık 10 000 km'yi bulan Hint okyanusunun yüzölçümü, Kızıldeniz ve Basra körfezi dahil, 73 556 000 km²'dir. Toplam su hacminin 292 131 000 km³ olduğu sanılmaktadır.
Hint okyanusunun kıtalarla sınırlanan kesimlerinde, küçük adalar yer alır. Madagaskar (dünyanın dördüncü büyük adası), Komor adaları, Seyşel adaları, Maldiv adaları, Mauritius ve Sri Lanka, Hint okyanusunda yer alan ada devletleridir. Endonezya da, Hint okyanusunun güney ucunu oluşturur.
YÜZEYŞEKİLLERİ VE DOĞAL ÇEVRE
Afrika, Hindistan ve Antarktika kıta sahanlıkları Hint okyanusunda birleşirler. Bu bitişme orta yerde ters Y biçiminde okyanus sırtları oluşturur. Y'nin gövdesi Hindistan'ın Bombay kenti yakınındaki kıta sahanlığının kenarından güney doğrultusunda ilerler. Böylece oluşan doğu, batı ve güney havzaları, sırtlar aracılığıyla daha küçük havzalara bölünür. Hint okyanusunun kıta sahanlıkları dardır: Genişlikleri ortalama 200 km'yi bulur. Ancak, Avustralya açıklarında sahanlığın genişliği 1 000 km'yi aşar. Hint okyanusunun ortalama derinliği 3 890 m'dir. En derin noktası Cava çukurunda 7 450 m'yi bulur. 50° güney enleminin kuzeyinde, ana havzasının % 86'sı kalkerli çökeltilerle (yarısından çoğu böcek kabuklarından oluşan sulu çamur) geri kalan % 14'ü de kara kökenli tortullarla kaplıdır. En güney kesiminde buzulların taşıdığı taş ve toprak gereçleri çoğunluktadır.
İklim. Ekvatorun kuzeyinde muson rüzgârları sistemi, iklim üstünde belirleyici bir rol oynar: Ekimden nisana kadar güçlü kuzeydoğu rüzgârları, mayıstan ekime kadar da güney ve batı rüzgârları eser. Umman denizinde esen şiddetli muson rüzgârları Hindistan yarımadasına yağmur getirir. Güney yarıküredeyse rüzgârlar genellikle daha yumuşaktır; ama Mauritius yakınında bazı yıllarda şiddetli yaz fırtınaları olur. Muson rüzgârları değiştiğinde, siklonlar bazen Umman denizi kıyılarını ve Bengal körfezini etkiler.
Hidroloji. Zambezi, Şattülarap,İndus, Ganj, Brahmaputra ve İravadi, Hint okyanusuna dökülen başlıca büyük akarsulardır. Akıntılar büyük ölçüde muson rüzgârlarına bağlıdır. Biri kuzey yarıkürede saat yelkovanı yönünde akan, öbürü de ekvatorun güneyinde saat yelkovanının ters yönünde akan iki büyük akıntı, egemen akış düzenini oluşturur. Ama, kış musonu sırasında, kuzeydeki akıntılar tersine döner. Derin su dolaşımı özellikle Atlas okyanusu, Kızıldeniz ve Antarktika akıntılarıyla denetlenir. 20° güney enleminin kuzeyinde en düşük yüzey suyu sıcaklığı 22 °C'tan başlar ve doğuya doğru ilerlendikçe 28 °C'ı aşar. 40° güney enleminin güney kesimindeyse sıcaklıklar hızla düşer. Yüzey sularında tuzluluk %o 32-37 arasında değişir. En yüksek tuzluluk oranı Umman denizinde ve Güney Afrika ile Güneybatı Avustralya arasındaki kuşakta görülür. 65° güney enleminin hemen güneyinde, bütün yıl boyunca buz kütlelerine ve buzdağlarına rastlanır. 45° güney enlemi, buzdağlarının ortalama kuzey sınırını oluşturur.
Ekonomi. Hint okyanusu deniz ürünleri açısından öbür okyanuslar kadar zengin değildir. Büyük ırmakların okyanusa döküldükleri yerlerde, genellikle gelişmemiş yöntemlerle balıkçılık yapılır. Buna karşılık, çok eski dönemlerden bu yana, Hint okyanusu, ticaret taşımacılığı açısından önemli rol oynamış, Tarihöncesi gemicilerinin yolunu izleyen Avrupalılar, Doğu'ya ulaşmak için Hint okyanusunun sularını geçerek, ipekliler, halılar, çay ve baharatla dönmüşlerdir. Hint okyanusu ayrıca, Asya'dan Batı'ya deniz yoluyla petrol taşımacılığında oynadığı rol bakımından da önemlidir. Özellikle Basra körfezinde, önemli ölçüde petrol çıkarılmaktadır. Tarih. Nil, Fırat, Dicle, İndus ırmakları vadileri ile Güneydoğu Asya'da bilinen en eski uygarlıklar, Hint okyanusu yakınında gelişmiştir. Eski Mısır'da I. sülale döneminde (İ.Ö. yak. 3000), o dönemde Punt adı verilen Somali'ye ulaşan denizciler, çok sayıda köle ve altınla dönmüşlerdir. Fenikeliler bu bölgeye ulaşmakla birlikte, Hint okyanusu kıyılarında herhangi bir yerleşme kuramamışlardır. Marco Polo'nun (1254-1324) Uzakdoğu'dan Malakka boğazı yoluyla Avrupa'ya döndüğü sanılır. Vasco da Gama, 1497'de Hindistan'a giderken Ümit burnunu ilk kez dolaşmıştır.
Hint okyanusu boyunca yaşayan eski halkların her biri, zaman zaman deniz ticaret yollarını denetimleri altına almaya uğraşmış, ama başaramamışlardır. Portekiz yüzyılı aşkın bir süre üstünlük sağlamaya uğraştıktan sonra, 1600 yıllarının ortalarında bu hevesinden vazgeçmek zorunda kalmış, Hollanda Doğu Hindistan Şirketi (1602-1798) Hint okyanusu sularında Doğu'yla deniz ticaretinin denetimini bir süre elinde tutmuştur. Fransa ve İngiltere de bu amaçla ticaret şirketleri kurmuşlar, sonunda İngiltere 1815'ten başlayarak Hint okyanusuna egemen olmuştur.
1869'da Süveyş kanalının açılması Avrupa'nın Doğu'ya duyduğu ilgiyi yeniden canlandırmış, ama hiçbir ülke Hint okyanusunda ticaret egemenliği kurmayı başaramamıştır. İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra İngilizler bölgeden çekilince, Hindistan, eski Sovyetler Birliği ve ABD bir bakıma onun bıraktığı boşluğu doldurmuş, deniz üsleri edinerek, egemenlik kurmaya çalışmışlardır. Ne var ki, Hint okyanusuna sınırı bulunan gelişmekte olan ülkeler, deniz ticaret yollarını serbestçe kullanabilmek amacıyla, bölgeyi bir "barış denizi" olarak tutmayı başarmışlardır.