İçecek
Susuzluğu gidermek ve serinlemek için içilen alkolsüz içecekler son 200 yıl içinde büyük bir çeşitlilik göstermiştir. Orta Asya Türkleri’nde konuklara ya da yoldan gelenlere ayran, şerbet gibi serinletici içecekler sunmak en büyük ikramdı. O çağlarda “içit” denen bu tür içeceklere sonradan Arapça’nın etkisiyle “meşrubat” denmeye başlandı. Günümüzde “içki” dendiği zaman alkollü, “içecek” dendiği zaman ise başta su olmak üzere, genellikle bütün alkolsüz içecekler anlaşılır. (Alkollü içkiler üzerine bilgiyi ALKOL maddesinde bulabilirsiniz.)
Fabrikalarda üretilip şişelenerek alıcıya sunulan hazır içeceklerin günden güne çeşitlenmesine karşın, çay, kahve, kakao, adaçayı, ıhlamur, ayran ve limonata gibi o an içilmek üzere hazırlanan geleneksel içecekler önemini hiç yitirmemiştir.- Bunların arasında hayvansal kökenli olan tek içecek yoğurttan hazırlanan ayrandır; öbürlerinin hepsi bitkilerin yaprak, tohum, çiçek ya da meyve gibi çeşitli bölümlerinden yapılır.
Şişelenmiş hazır içecekler ise üç grupta toplanabilir: Sade ya da meyve esanslı gazozlar, kola, tonik ve soda gibi köpüren ya da gazlı içecekler; meyve esansıyla kokulandırılmış köpürmeyen (gazsız) içecekler ve saf meyve suları.
Bugün dünya içecek sanayisinde çok önemli bir üretim payı olan köpüren içecekler, Fransız bilim adamı Gabriel Venel ile İngiliz kimyacı Joseph Priestley’in 18. Yüzyıldaki buluşlarından doğmuştur. Bu araştırmacılar, suya basınçlı karbon dioksit gazı verdiklerinde, hafif yakıcı ve ekşimsi hoş bir asit tadı olan gazlı bir içecek elde ettiler. Bu içeceğin tadı, içinde sağlığa yararlı çeşitli erimiş mineraller bulunan doğal madensularının tadına benziyordu. Böylece 19. yüzyıl başlarında Avrupa’da ve ABD’de yapay madensuyu üretme ve şişeleme fabrikaları işletmeye açıldı. Doğal madensuları gibi mineral tuzlarıyla zenginleştirilen bu gazlı içecek daha çok “soda” adıyla tanınır. Türkiye’de önceleri yalnızca Kızılay doğal madensularını şişeleyerek dağıtıma sunardı. Sonradan yapay madensuyu ve soda üreten özel işletmeler kuruldu. Günümüzde en çok satılan gazlı içeceklerden biri olan Coca-Cola ilk olarak 1886’da, ABD’nin Georgia eyaletindeki Atlanta kentinde satışa çıkarıldı. Kolalı içeceklere özgü tat önceleri Afrika, Güney Amerika ve Asya’nın doğusundaki tropik bölgeler ile Batı Hint Adalarında yetişen kola ağacının tohumlarından elde ediliyordu. Sonraları ise meyankökünden elde edildi.
Gazsız meyveli içeceklerse saf meyve suyu, şurup ve bozulmayı önleyici kimyasal maddelerle yapılır. Bazen bunlara doğal ya da yapay tat ve koku vericiler de eklenir.
Saf meyve sularında herhangi bir katkı maddesi bulunmaz, ama şekerle tatlandırılmış meyve suları da vardır. Bazı meyve suları konsantre meyve suyundan yapılır. Bunun için ilk olarak meyve sıkılarak suyu çıkarılır. Daha sonra meyve suyu ısıtılır ve suyun bir bölümünün buharlaşarak uçması sağlanır. Böylece elde edilen koyulaşmış sıvının fabrikalara taşınması daha kolaydır. Bu konsantre meyve suyu fabrikalarda sulandırıldıktan sonra şişelere ya da özel kutulara doldurularak satışa sunulur.
Köpüren içeceklerin yapımında şeker ya da şurup, sitrik asit ve gerekli koruyucu kimyasal maddelerin yanı sıra, istenen koku ve tat vericiler büyük kaplarda karıştırılır; sonra, kaplara bağlı borular aracılığıyla, her şişeye belirli miktarda karışım dolduran dolum aygıtlarına gönderilir. Öte yanda, filtrelerden geçirilerek arıtılan suya karbon dioksit gazı katılır. Bu işlem sırasında sudaki havanın alınması gerekir. Çünkü içinde oksijen kalan içeceklerde kötü bir koku olabilir. Karbondioksitli su, doldurma aygıtlarıyla, içinde karışım olan şişelere doldurulduktan sonra hava almaması için şişelerin ağızları vidalı ya da sıkıştırmalı metal kapaklarla sıkıca kapatılır. Köpürmeyen içeceklerin yapım süreci de, içeceğe karbon dioksit verilmemesi ve daha az su katılması dışında aynıdır. Bozulmayı önlemek için bu içecekler çoğunlukla pastörize edilir.
İçecek üretiminde kullanılan makinelerin çoğu, asitlerin yol açtığı paslanmayı önlemek amacıyla camdan ya da paslanmaz çelikten yapılır.
Gazlı içeceklerin şişeleri karbon dioksitin oluşturduğu basınca dayanabilecek sağlamlıkta olmalıdır. Güneşin morötesi ışınlarının içeceğin rengini ve tadını bozmasını önlemek amacıyla bazı içecekler, örneğin sodalar kahverengi ya da yeşil şişelerde saklanır.
Türkiye’de gazlı içecekler ilk kez 1890 yıllarında satışa çıktı. Sodayla birlikte dışarıdan getirtilen bu içecekler, “gazlı” anlamındaki Fransızca gazeuse sözcüğünün okunuşundan gelen “gazoz” adıyla tanındı. Kısa süre sonra ilk yerli gazozlar da yapılmaya başlandı. Bu gazlı içecekler Cumhuriyet’in ilk yıllarına kadar hem şişelenmiş olarak, hem de arabalarda bardakla satılıyordu. 1960’larda başlayan yabancı patentli kolalı içeceklerin üretimi sonraki yıllarda hızla gelişti. Meyve suyu üretimi ise özellikle 1970’lerde büyük gelişme gösterdi.
