Jean-Baptiste de Lamrack
(1744-1829). Büyük Fransız doğa bilgini Jean-Baptiste de Lamarck, İngiliz bilim adamı Charles Darwin’in doğduğu yıl Philosophie zoologique (1809; “Zooloji Felsefesi”) adlı ünlü yapıtını yayımlamıştı. Bu yapıtında, Lamarckçılık adıyla bilinen evrim kuramını açıklamış ve canlıların evrimine kanıt gösterilebilecek olguları bir araya toplayan ilk bilim adamı olmuştur.
Fransa’nın Picardie bölgesindeki bir köyde doğan Lamarck, çocuklusundan beri asker olmayı düşlerken, babasının isteğine uyarak papaz olmak üzere din eğitimine başladı. Ama 1760’ta babası ölünce öğrenimini yarım bırakıp orduya yazıldı ve Yedi Yıl Savaşfnda kahramanca çarpıştı. Ne var ki, bozulan sağlığı bu mesleği sürdürmesine izin vermediği için 1768’de ordudan ayrılmak zorunda kaldı. Sonraki yıllarda Paris’te bir yandan tıp öğrenimi görürken bir yandan da botanik alanında incelemeler yaptı ve 1778’de Fransa’nın doğal bitki örtüsüne ilişkin değerli çalışması yayımlanınca Fransız Bilimler Akademisi’ne seçildi. 1788’de de Paris Botanik Bahçesi’nde göreve getirildi. Beş yıl sonra bu kuruluş Ulusal Doğa Tarihi Müzesi adıyla yeniden örgütlendiğinde zooloji bölümünün yöneticiliğine atanan Lamarck o tarihten sonra bütün ilgisini zoolojiye yöneltti. Bu bilim dalındaki çalışmalarına 50 yaşından sonra başlamasına ve gözlerinin neredeyse körlük derecesinde bozulmuş olmasına karşın böcekler ile solucanlar konusunda en yetkili kişi olarak tanındı; ömrünün son yıllarına doğru da omurgasız hayvanlar biyolojisinin en önemli yapıtlarından birini yayımladı.
Lamarckçılık
Lamarck, hayvanlar üzerindeki araştırmaları sonucunda, bütün üstün yapılı, gelişmiş canlıların basit yapılı ilkel canlılardan türediğine inanmıştı; bu düşünce, Lamarckçılık adıyla bilinen evrim kuramının çıkış noktası oldu. Bu kurama göre, canlıların yaşam boyunca kazandıkları yeni özellikler sonraki kuşaklara da aktarılır. Örneğin zürafaların uzun boynu, Lamarck’ın kuramında örnek olarak ele aldığı kazanılmış bir özelliktir. Ağaçların yüksek dallarındaki yaprakları yiyebilmek için sürekli boyunlarını uzatan zürafalar bu davranışı kuşaklar boyunca sürdürdükleri için her kuşakta boyunları biraz daha uzuyor ve bu değişiklik yavrularında da ortaya çıkıyordu. Lamarck’a göre zürafaların uzun boyunlu olmasının nedeni buydu.
Ama, 20. yüzyılın başlarında gelişen genetik bilimi, çevre koşullarının zorlamasıyla kazanılan özelliklerin kalıtımla gelecek kuşaklara aktarılamayacağına yalnızca genlerle taşınan özelliklerin yavrulara geçebileceğini kanıtlayarak Lamarck'ın kuramını çürüttü. Bu savlarla gözden düşen Lamarckçılık gene de bazı bilim adamlarınca tutarlı bir kuram olarak benimsendi; en büyük savunucuları da 19. yüzyıl düşünürlerinden Henri Bergson ve Arthur Schopenhauer ile çağdaş Sovyet botanik bilgini Trofim Lisenko oldu.
