Kavak
Çoğunlukla yol, tarla ve akarsu kenarlarında görmeye alıştığımız kavak ağaçlarının kuzey yarıküreye dağılmış 30’u aşkın türü vardır. Söğütgiller (Salicaceae) familyasında yer alan bu türler söğütle yakın akrabadır. Eski Romalılar her yerde bolca yetişen bu ağaçlara “halk ağacı” adını vermişlerdi. Kavak ağaçlarının bilimsel cins adı (Populus) da Latince “halk” anlamına gelir.
Kavaklar yaygın biçimde rüzgâr çiti, gölge ve süs ağacı olarak dikilir; ama en çok ekonomik açıdan değerli odunu için yetiştirilir. Bugün, selüloz ve kâğıt sanayisinin en önemli hammaddelerinden biri olan kavak odunu ayrıca mobilya, kontrplak, kibrit, fıçı ve ambalaj sandığı yapımında geniş ölçüde kullanılır.
Kavak ağaçları bazı ayrıksı örnekler dışında genellikle 20-35 metre arasında boy atar. Ağaçların yaprakları üçgen, oval ya da yürek biçiminde, kenarları genellikle dişli, sapları da köşeli ya da silindiriktir. Kavak ikievcikli bir bitkidir; yani erkek ve dişi çiçekler ayrı ağaçlar üzerinde açar. Kışın, henüz yapraklanmamış kavak ağaçları, dallardan sarkan püsküllerle donanır. Aslında bunlar, ağacın “tırtıl” denen erkek ve dişi çiçek kümeleridir. Dişi çiçekler erkek çiçeklerden gelen çiçektozlarıyla döllendikten sonra kapsül tipi meyveler verir. Her bir meyvenin içinde çok sayıda tüylü tohum bulunur. Bu pamuksu tüyler tohumların rüzgârda uçarak uzaklara dağılmasını sağlar. Nitekim bu yüzden kavak ağaçları çok geniş bir alana yayılmıştır.
Kavak ağaçları ılıman iklimli yerleri sever. Akarsu kenarlarında iyi yetişmesine karşın su tutan ağır topraklarda iyi bir gelişme göstermez. Kavaklar tohumdan çoğaltılabilirse de en çok çelikleme yöntemleriyle üretilir. Işığa fazlaca gereksinim duyan bu ağaçlar çok çabuk büyürler.
Türkiye’deki ormanlarda en çok bulunan kavak türleri kara kavak (Populus nigra), ak kavak (Populus alba), Asya servi kavağı (Populus usbekistanica’nın usbekistanica alttürü), titrek kavak (Populus tremula), Fırat kavağı (Populus euphratica) ve boz kavaktır (Populus canescens). Bunlardan, Anadolu’nun çeşitli kesimlerinde özellikle de akarsu yataklarında yetişen kara kavağın yurdumuzda iki yabanıl alttürü vardır. Yumuşak beyaz tüylerle kaplı yaprak ve sürgünleriyle kolayca ayırt edilebilen ak kavağa en çok Kuzey, Batı, Güney ve İç Anadolu’da, ayrıca Trakya’da rastlanır. Asya servi kavağı özellikle ormansız, çıplak alanlarda en çok yetiştirilen kavak türüdür. Fırat kavağı Güney ve Güneydoğu Anadolu’da yaygındır. Titrek kavak Güneydoğu ve İç Anadolu’daki bozkır bölgeleri dışında kalan tüm orman bölgelerinde yapraklarını döken başka ağaçlarla, kara çamla ya da sarı çamla karışık olarak bulunur. Ak kavak ile titrek kavağın bir melezi olan boz kavak ise ülkemizin pek çok yerinde yetişir.
Yurdumuzun dışında, çok yaygın kavak türlerinden biri İtalya servi kavağıdır (Populus nigrcCnın italica çeşidi). Aslında kara kavağın bir çeşidi olan ve güzel biçimiyle servi ağacına benzeyen bu kavak Avrupa’da yol kenarlarına dikilir, Kuzey Amerika’da ise rüzgâr çiti olarak yetiştirilir. Kuzey Amerika’da yaygın kavak türlerinden biri (Populus tremuloides) de “titrek kavak” adıyla anılır. Gerek ülkemizdekine, gerek bu türe titrek kavak denmesinin nedeni ince uzun ve gevşek saplı yapraklarının hafif bir rüzgârda bile hışırtılı ses çıkararak sallanmasıdır. Yurdumuzda, özellikle kentlerin cadde ve sokaklarında çok yetiştirilen titrek kavak yalnızca hışırtısıyla değil, çevreye saçtığı tüylü tohumlarıyla da dikkat çeker. Çünkü bu tüyler nisan- mayıs aylarında havada bulutsu kümeler halinde uçuşur ve kaldırım kenarlarında pamuk kümelerini andıran yığınlar oluşturur.
