Kumul
Kumul, doğal kum tepeleridir. Az yağış alan bazı yerlerde toprak kurur ve çok küçük toz parçacıkları rüzgârla sürüklenip gider. Rüzgârın kaldırıp götüremediği daha iri tanelere ise kum denir.
Çoğu yerde deniz kıyılarının çevresinde, dalgaların kayalara çarparak kopardıkları kırıntılardan oluşan dar kum şeritleri bulunur. Küçük parçacıklar dalgaların etkisiyle denize sürüklenir ve geriye kumsallar kalır. Bu kumlar denizin ulaşabildiği kesimlerin ötesine de geçebilir. O zaman yüzeyleri kurur, taneler birbirinden iyice ayrılır, rüzgârların kolayca sürükleyebileceği bir hale gelir.
Rüzgârların sürüklediği kum taneleri, çevresi açık düzlüklerde üst üste yığılarak, kumul denilen kum tepelerini oluşturur. Kuvvetli rüzgârların taşıdığı kum taneleri hafif eğimli yamaçlar oluşturur; ama kum taneleri bu tepeleri de aşıp, tepenin arkasındaki dik yamaçlardan aşağı yuvarlanır. Bu nedenle kum tepeleri hemen her zaman rüzgâr yönünde hareket halindedir.
Bir zamanlar, Fransa’da Biskay Körfezi kıyılarındaki Landes bölgesinde, kumullar içerilere kadar ilerlemiş, bazen yılda 30 metre kadar yol alarak ormanları, çiftlikleri ve köyleri örtmüştü. Bunu önlemek için, bölgede kumda büyeyebilen kaba otlar yetiştirildi. Bu otların kökleri ve yaprakları kumların sürüklenmesini engelliyor ve çam ağacı yetiştirilmesini olanaklı kılıyordu. Nitekim bu yolla yetiştirilen ormanlar bugün ekime elverişli toprakları kumların istilasına karşı korumaktadır.
En geniş kumullar büyük çöllerde yer alır. Sahra Çölü’nün bazı kesimleri ve Arabistan’ın güneyindeki çöllük bölgelerin bir bölümü, yükseklikleri 150 metreyi aşan kum tepeleriyle kaplıdır. Son derece gevşek yüzeyli olan bu kum tepelerini develerle bile aşmak hemen hemen olanaksızdır.
Çöl kumullarının nasıl hareket ettiği henüz tam olarak anlaşılamamıştır. Bazı tepeler hemen hemen hiç hareket etmiyormuş gibi dururken, bazıları da çok çabuk yer değiştirir. Kumullar bazı yerlerde düzensiz gruplar halinde çevreye yayılmışken, bazı kesimlerde de deniz dalgaları gibi düzenli bir yayılım gösterir. Düzenli olarak yayılmış, hilal biçimindeki kumullara barkan denir. Bunların orta kesimleri rüzgâr yönünde daha hızlı yol alırken, uçları (hilalin uçları) geride kalır. Bir başka tip de sif kumullarıdır. Bunlar rüzgâr yönünde dizilmiş uzun sırtlardır.
Yüksek kumullar üstünde yol alan herhangi biri kumların hızla yamaçlardan aşağı akmasına neden olabilir; kumların bu hareketi şiddetli bir gürültünün çıkmasına yol açar. Sessiz ve boş çölde işitilen bu dehşet verici sesler, kumullarda yaşayan kötü ruhlar üzerine pek çok masalın anlatılmasına yol açmıştır.
