Orman Tavuğu
Sülün, keklik ve bıldırcınların yakın akrabası olan orman tavukları iri yapılı, hızlı ama kısa süre uçabilen av kuşlarıdır. Avrasya ile Kuzey Amerika’nın orta ve kuzey kesimlerinde yaşarlar. Gagaları kaim ve küt, bacakları kısa, kanatları kısa ve yuvarlak, bacakları ve burun delikleri tüylerle örtülüdür. Üreme mevsimlerinde açık alanlarda yaptıkları gösterilerle dikkat çekerler. Başlıca besin kaynaklarını tohumlar, tomurcuklar ve üzümsü meyvelerin yanı sıra, bazı böcekler oluşturur.
Orman tavuklarının en irisi olan çalıhorozu ya da orman horozu (Tetrao urogallus) Avrasya’nın orta ve kuzey kesimlerindeki iğneyapraklı ormanlarda, ayrıca Pirene Dağları'nda yaşar. 18. yüzyılda avlanarak tümüyle yok edildiği İskoçya’ya 1837’de götürülerek yeniden üremesi sağlanmıştır. Uzunluğu 86 santimetreye ulaşan erkeklerin kuyrukları geniş, göğsü parlak yeşil siyah parıltılıdır. Ayrıca gözlerinin üzerinde parlak kırmızı bir deri parçası bulunur. Dişilerin kahverengi ve beyaz tüyleri benekler ve çizgilerle bezelidir. Üreme mevsimi boyunca çeşitli gösteriler yapan erkeklerin yüksek perdeden ötüşü, kavga eden kedilerin ya da şişeden çekilen mantarın çıkardığı seslere benzer.
Kur Gösterileri
Kara orman tavuğu (Tetrao tetrix) İskoçya ve Orta Avrupa'dan Asya’nın kuzey kesimlerine kadar uzanan bölgede yaşar. Erkekleri, parlak siyah tüyleri, kanatlarının üzerindeki beyaz şeritleri, parlak kırmızı tepeliği ve yanlara doğru açılarak lir biçimini alan kuyruklarıyla gösterişli kuşlardır. Dişiler ise çalı horozunun dişisine benzer.
Erkekler üreme mevsiminde, sabahın erken saatlerinden başlayarak açık alanlarda toplanır ve dişilere güzelliklerini sergilerler. Tüylerini kabartıp alttaki beyaz tüylerini göstermek için kuyruklarını açar, kanatlarını yerde sürükleyerek, öne arkaya koşup havaya sıçrarlar. Ayrıca öne doğru fırlayarak birbirlerine saldırıyormuş gibi yaparlar, ama ender olarak gerçekten dövüşürler. Gösteri sırasında çıkardıkları sesler gıdaklamaya ve karga sesine benzer. Dişiler genellikle biraz uzakta durur ve çevrelerinde olup bitenle pek ilgilenmezler. Erkekler aynı üreme döneminde birden çok eş edinebilir. Dişiler yuvaya sarımsı desenli 10 kadar yumurta bırakır. Kafkas kara orman tavuğu (Tetrao mlokosiewiczi) kara orman tavuğuna çok benzeyen bir türdür. Kafkasya’daki dağlarda, Türkiye’de Rize ve Artvin’in yüksek kesimlerinde yaşar. Orman tavuklarının Türkiye’de rastlanan bu tek türü de kur yapma davranışları gösterir.
Kuzey Amerika’da çalıtavuğu (Centrocercus urophasianus) ve keskin kuyruklu orman tavuğu
(Pedioecetes phasianellus) güzel kur gösterileri ile dikkati çeker. İki türün erkekleri de aynı üreme mevsiminde birçok dişi ile çiftleşir. Çalıtavuğunun erkeği kuyruk tüylerini yelpaze gibi açarak kur yapmaya başlar, sonra boynundaki iki parlak turuncu renkteki hava kesesiyle birlikte boynunu ve göğsünü çevreleyen “yaka” tüylerini şişirir. Kurun doruk noktasında keseler, başın bir et ve tüy topu içinde kaybolmasına neden olacak ölçüde büyür. Şişinerek dolaşan erkek bir yandan da kabarttığı kanatlarının titreşimleriyle desteklenen çeşitli sesler çıkarır.
En tanınmış Kuzey Amerika türü olan yakalı orman tavuğu (Bonasa umbellus) ağaçlık alanlardaki açıklıklarda ve çalıların arasında yaşar. Bu türün yanı sıra daha kuzeydeki ormanlarda yaşayan ladin orman tavuğunun (Canachites canadensis) ve Kayalık Dağlar’da yaşayan mavi orman tavuğunun (Dendragopus obscurus) erkekleri yalnızca tek bir dişi ile eşleşir.
Öbür Orman Tavukları
İki türden oluşan çayırtavukları çayırlarda ve ormanlık bölgelerdeki açıklıklarda yaşayan, Kuzey Amerika’ya özgü kuşlardır. Büyük çayırtavuğu (Tympanuchus cupido), bodur meşelerin bulunduğu yerlerde yaşayan küçük çayırtavuğundan (Tympanuchus pallidicinctus) daha iri ve yaygındır. Her iki türün erkekleri kur yaparken hava keselerini kullanır. Çayırtavuklarının sayıları, otlakların tarlalara çevrilmesiyle çok azalmıştır.
Kuzey Kutbu’na yakın bölgelerde ve Kuzey Amerika’nın yüksek dağlarında yaşayan üç orman tavuğu türü kartavuğu adıyla tanınır. Bunlardan biri olan bayağı kartavuğu (Lagopus mutus) mevsimlere göre üç ayrı renk ve desendeki tüylerle bezenerek değişen çevreye uyum sağlar. Kışın hemen tümüyle beyaz olan tüyleri, ilkbahar ve yazın kahverengi üzerine benekli, sonbaharda ise bozdur.
