Oyuncak
Oyuncak, oyun aracı olarak kullanılan her türlü nesneye denir. Bu tanıma göre, minyatür bir elektrikli tren ya da elektronik bir uzay aracı kadar, mısır koçanından yapılma bir bebek ya da iple çekilen bir teneke kutu da oyuncak sayılır.
Oyuncağın Tarihçesi
Sus, Lagaş ve Pompei gibi eski kentlerde yapılan kazılarda bulunan bebekler, pişirilmiş topraktan minyatür ev eşyaları, çeşitli hayvancıklar, tekerlekli küçük arabalar ve askerler, oyuncağın binlerce yıllık bir geçmişi olduğunu gösterir. Eski Yunan’da çocuklar, iple çekildiğinde kuyruk sallayan ya da ağzını açıp kapayabilen tahtadan hayvanlarla oynamaktan çok hoşlanırdı. Kolları, bacakları hareket edebilen, boyanmış kilden bebekleri de vardı. Eski Mısırlı çocuklann yassı tahtadan bebeklerinin başını saç yerine boncuk dizileri süslerdi. Bugün de olduğu gibi, çocukların yüzyıllardan beri sevgiyle oynadıkları bebekler onlar için hem arkadaş, hem oyun aracıdır.
Kilden, avuçta biçimlendirilerek yapılan ilk toplar zıplamıyordu. Çocuklar bunları yerde yuvarlayarak oynardı. Fırlatılan toplar ise ya yünden ya da sazdan yapılırdı. Kauçuğun bulunmasından çok önce, fildişinden ve sert tahtadan yapılma toplarla oynanan çeşitli oyunlar bulunmuştu.
Bebekleri eğlendirici saplı çıngırakların da tarihi çok eskidir. Yeni yürüyen çocuklar bugün olduğu gibi eskiden de çıngıraklı çemberlerden ve iple çekilen arabalardan hoşlanırdı. Bilye ve aşık ise küçüklerin olduğu kadar büyüklerin de sevdiği oyun araçlarıydı. Eski Çin’de demir bilyeler vardı. Daha sonra Hollanda, Almanya, İngiltere ve ABD’de akik, taş, mermer, kil ve renkli cam bilyeler yapıldı.
At başı takılmış sopalar ortaçağda çocukların sevdiği oyuncaklar arasındaydı. Bunlara zamanla dört tekerlek ve eyer eklendi. Çocuklar, tekerlekli ya da sallanan atlara karşı günümüzde de ilgi göstermektedir.
Osmanlılar döneminde İstanbul’un Eyüp semti oyuncak yapım merkeziydi. Eyüp, çemberleri, tahta arabaları, topraktan testi biçimindeki düdükleriyle ünlüydü.
18. yüzyıldan başlayarak dans eden, şarkı söyleyen hatta yazıp çizen kurmalı oyuncaklar yaygınlaşmaya başladı. “Genç Yazar” olarak adlandırılan mekanik bir oyuncak 50 sözcük kullanarak mektup yazabiliyordu. Kurmalı palyaço, balerin ve maymunlar, kurmaları tükeninceye kadar tüm hünerlerini ortaya döküyordu. Bundan başka, kurulunca öten, başını sağa sola çeviren ve kanatlarını çırpan küçük kuşlar da yapılmıştı.
18. yüzyılda Avrupa’da tahta, fildişi ve gümüşten minyatür süs eşyalarını sergilemek amacıyla oyuncak evler yapıldı. Bunların en güzel örnekleri Hollanda’da üretiliyordu. Bir tarafı açık, kutu şeklindeki bu evlerdeki oyuncak mutfak ve odalar çocukların da ilgisini çekmekte gecikmedi. Özellikle oyuncak yapımında önde gelen Alman kentlerinden Nürnberg’de üretilen oyuncak mutfaklarda tabak, çanak, tencere, çaydanlık gibi her çeşit mutfak eşyası vardı.
Oyuncak beşikler ve karyolalar daha önceleri de yapılırdı. 18. yüzyılda kullanılmaya başlayan bebek arabalarının hemen ardından oyuncak bebek arabaları ortaya çıktı.
Kilden ve sırlanmış taştan yapılmış oyuncak askerler yüzyıllar öncesinin oyuncaklarındandır. 18. yüzyıldan sonra ise kurşun askerler yapıldı. Önceleri Prusya Kralı Friedrich’in zaferlerini kutlamak amacıyla Nürnberg’de boyalı ve boyasız kurşun askerler yapılmıştı. Sonraları günümüzün kurşun askerlerine benzeyen oyuncaklar ortaya çıktı.
Gerçek savaşlar oyuncak askerlerin üniforma ve silahlarına da yansıdı. İlk oyuncak silahın 10. yüzyılda yapılmış olan mancınık olduğu söylenir. Yapı temelleri ve metro için tüneller kazılırken Paris’teki Sen ve Londra’daki Thames ırmaklarının yataklarında 16. yüzyıldan kalma oyuncak silahlar bulundu. Mantar tabancaları ise 19. yüzyılda ortaya çıktı.
Anayurdu Çin ve Japonya olan uçurtma, bu ülkelerde hâlâ batıda olduğundan daha yaygındır. İlk balonlar Avrupa’da yapıldı. Shakespeare çağında bile çocuklar hayvan bağırsağından yapılma balonlarla oynuyordu.
19. yüzyılda gerçekleşen bilim alanındaki yeni buluşlar ilginç oyuncakların ortaya çıkmasına yol açtı. Bunlardan, renkli küçük cam parçalarını simetrik bir geometrik desen halinde yansıtan aynalardan oluşan kaleydoskop 1816’da bulundu.
19. yüzyıla kadar elle ya da kalıplara dökülerek yapılan oyuncaklar bu tarihten sonra makineler aracılığıyla üretilmeye başladı. Böylece oyuncak yapımı hızlandı. Daha çok sayıda ve ucuz oyuncak üretildi.
Gündelik yaşamdan esinlenen oyuncak yapımı 20. yüzyılda büyük bir çeşitlilik ve gelişme göstererek başlıca sanayi kolları arasına girdi. 1900’e kadar zemberekli mekanizmalarla ve buharla çalıştırılan mekanik oyuncaklar bu tarihten sonra elektrikle çalıştırılmaya başlandı. Rayları, tünelleri, uyarı ışıkları, lokomotifleri ve vagonlarıyla gerçek trenin tıpkısı minyatür elektrikli trenler çocuklar kadar büyüklerin de ilgisini çekti.
20. yüzyılın sonuna doğru, uzay araştırmaları alanındaki gelişmelere paralel olarak uzay gemisi ve astronot türünden elektronik oyuncaklar yapıldı. Elektromagnetik komutlarla işleyen oyuncaklar çocukların ilgi odağı durumuna geldi.
Oyuncağın Eğitici Rolü
Çocuklar bebek, minyatür ev eşyası, otomobil gibi oyuncaklarla düşsel oyunlar kurar, yetişkinlerin dünyasını taklit ederler. Bazen de yapmak isteyip de engellendikleri şeyleri oyuncaklarıyla oynarken dile getirirler. Ayı, tavşan, köpek gibi içi doldurulmuş, yumuşak tüylü hayvanlar, birlikte yataklarına taşıdıkları, onlara güven verici, dost oyuncaklardır.
Çocuğun yaşının gerektirdiği gelişme aşamalarını gösterebilmesi için oyun araç ve gereçlerine gereksinmesi vardır. Oyuncunun ve oyuncağın çocuk gelişimindeki önemini ilk kez vurgulayan Alman eğitimci Friedrich Froebel’dir. Froebel çocuklar için, “armağan” olarak nitelediği toplar, küreler, zarlar
yaptı. Birbirlerinin içine giren silindirlerden, açılır kapanır küplerden, kâğıt şeritlerden, iri boncuklardan ilginç oyuncaklar üretti. Amacı, çocukların bunlarla oynarken renk, şekil, benzerlik, aykırılık, süreklilik gibi özellikleri fark etmelerini sağlamaktı. Froebel çocuğun oyun ve oyuncaklarla kendini ifade edebileceğini öne süren ilk eğitimcilerdendir.
Kendi adıyla anılan eğitim sisteminin kurucusu İtalyan eğitimci Maria Montessori, çocuklarda ölçü, sayı, büyüklük, küçüklük, renk gibi kavramların gelişmesi için ölçülü kaplar, boz-yaplar, geçmeli oyuncaklar, küçükten büyüğe ya da ağırlık sırasına göre dizilen oyun araçları tasarladı. Günümüzde de geliştirilerek kullanılan bu oyuncaklar, çocuğun okumasını ve hesap yapmasını kolaylaştırıcı, ilgi ve dikkatini keskinleştirici niteliktedir.
Oyuncak Seçmek
Çocukların yaşlarına ve gelişmelerine uygun olan çeşitli oyuncaklar vardır. Günümüzde alıcıya kolaylık sağlamak amacıyla bazı oyuncakların kutularında hangi yaştaki çocuklar için olduğu belirtilir. Oyuncak alırken çocuğun özgürce oynamasını sağlayacak, gözlem, deneyim ve keşfetme isteğini uyandırıcı olanlara öncelik tanınmalıdır. Oyuncak yapımcıları bazı güvenlik ölçütlerine uymak zorundadır. Oyuncaklar kesici, yanıcı ve parlayıcı nitelikte olmamalı, boyası çıkmayan, zehirsiz boya ve vernikle boyanmış olanlar yeğlenmelidir. Okul öncesi (0-6 yaş) çocukları için, sivri köşeleri yuvarlatılmış, sade ve ayrıntısı az oyuncaklar seçilir. Küçük çocukların oyuncakları dayanıklı, kolay temizlenir ve kolay çalıştırılır olmalıdır.
Silah, tank, roket gibi saldırganlığı körükleyici, kavgayı kışkırtıcı oyuncaklar dünyada hâlâ üretilmekle birlikte savaş karşıtı eğitimcilerin ve ana babaların çabasıyla bu oyuncakların üretilmesi ve satışı geriletilmeye çalışılmakta, alıcılar bu gibi oyuncakların çocuklar üzerindeki zararlı etkisine ilişkin olarak bilinçlendirilmektedir. Günümüzde gelişmeye başlayan çevre bilinci sonucu bazı oyuncaklar eskiden olduğu gibi tahta, kumaş, hasır gibi doğal maddelerden yapılmakta, alıcılar bu türden oyuncaklar almaya özendirilmektedir.
