Virüsler Ve Virüs Hastalıkları
Virüsler bilinen en küçük canlılardır. 1 ya da 2 milyon virüs yan yana dizildiğinde toplam uzunlukları ancak 1 santimetreyi bulur. Varlıkları 19. yüzyılın sonlarında kanıtlanan bu mikroorganizmaların canlıların sınıflandırmasındaki yeri, hatta canlı sayılıp sayılmayacakları bile tartışma konusudur. Bazı sınıflandırmalarda virüsler bakterilerle aynı âlemden sayılırsa da aralarında çok temel farklılıklar vardır. Her şeyden önce bakteriler, prokaryot denen en basit biçimiyle de olsa belirgin bir hücre yapısındadır; virüslerin yapısı ise hücre bile sayılamayacak kadar basittir. Bakteriler optik mikroskopla görülebilir ve bölünerek kendi kendine çoğalabilir. Oysa virüsler yalnızca elektron mikroskobuyla görülebilir ve başka canlıların zorunlu asalağıdır; yani bir bitki, hayvan ya da bakteri hücresine girip konağının besinini ve enerjisini kullanmadan ne yaşayabilir, ne de çoğalabilir. Bu zorunluluk, konağının besinine ortak olan öbür asalakların durumundan çok farklıdır.Çünkü herhangi bir asalak kendi kendine üreyebildiği halde, konak canlı hücresi içine giren virüsün kopyalarını yaparak çoğalmasını sağlamadıkça o virüsün yaşama şansı hiç yoktur. Bu nedenle bilim adamlarının çoğu virüsleri tümüyle canlılar âleminin dışında tutarlar.
Bir virüsün, öbür canlılardaki hücreyle eş düzeyde sayılabilecek en küçük yaşamsal birimine viryon ya da virüs parçacığı denir. Bu parçacık, tuğlalar gibi yan yana dizili küçük protein moleküllerinden oluşmuş, kapsit denen bir kılıfla çevrilidir. Kılıfın içinde de, virüsün genetik malzemesi olan tek bir nükleik asit molekülü bulunur. Bu nükleik asit ya DNA ya da RNA’dır; yani virüslerde öbür canlılardaki gibi iki tip nükleik asit bir arada bulunmaz.
Virüs kendine uygun bir konak hücre bulup içine girdiğinde, virüsün nükleik asidi hücrenin genetik malzemesine eklenir. Olağan koşullarda, kendi genetik malzemesinin “kopyaları”nı çıkararak yaşaması ve gelişmesi için gerekli yeni moleküller üretecek olan konak hücre, bu durumda virüsün genetik malzemesini kopyalayarak yeni virüs parçacıkları üretmeye başlar. Böylece çoğalan virüsler ya konak hücrenin duvarından geçerek öbür hücrelere yerleşir ya da aynı hücrede birikerek hücrenin duvarlarını patlayıncaya kadar zorlar. Sonunda hücre parçalanır ve içindeki yüzlerce viryon çevreye dağılır.Virüslerin önemli bir hastalık etkeni olmasının temel nedeni, konak canlının hücrelerini ele geçirerek hızla çoğalmalarıdır.
Virüsler genellikle konak olarak seçtikleri canlıya göre sınıflandırılarak bitki virüsleri, hayvan virüsleri ve bakteri virüsleri diye adlandırılır. Bakteriyofaj ya da kısaca faj denen bakteri virüsleri genetik mühendisliği açısından çok önemlidir. Çoğaltılması istenen herhangi bir gen bir bakteriyofaja aşılanır; bu bakteriyofaj kendi nükleik asit molekülünü içinde yaşadığı bakteri hücresinin genlerine eklediği için, bakteri de bu yeni genin sonsuz sayıda kopyasını çıkarmaya başlar. Bu “gen ekleme” tekniğiyle istenen herhangi bir madde, örneğin bol miktarda ensülin üretilebilir.
İnsan eliyle yönlendirildiğinde böylesine yararlı olabilen virüsler aslında bitki, hayvan ve insanlardaki birçok hastalığın sorumlusudur. Bu hastalıkların başında kızamık, kızamıkçık, suçiçeği, kabakulak, kuduz, sarıhumma, çocuk felci, AIDS, grip ve soğuk algınlığı gelir. Uçuk ve siğil gibi bazı deri hastalıklannın etkeni de virüslerdir. Ayrıca bazı tip kanserlerin oluşmasında da virüsler önemli rol oynar.
Virüsler toprakta ya da tozların arasında yaşayamadıkları için, virüslerden ileri gelen bulaşıcı hastalıkların çoğu doğrudan doğruya insandan insana ya da hayvandan hayvana bulaşır. Üstelik, içinde barındığı konak hücreye zarar vermeden yalnızca virüsü yok etmek çok zor olduğundan, virüs hastalıklarının tedavisi de kolay değildir. Örneğin bakteriler üzerinde çok etkili olan antibiyotik ilaçlar virüsleri pek etkilemez. Ama, çocuk felci, suçiçeği ve kızamık gibi bazı virüs hastalıklarını aşıyla önleme olanağı bulunmuştur.
