Yassı Balıklar
Yassı balıklar, çoğu denizde, bazıları kısmen ya da tümüyle tatlı sularda yaşayan bir balık grubudur. Kalkanbalığı, pisibalığı ve dilbalığı en tanınmış yassı balıklar arasında yer alır. Bu balıkların başı ve gövdesi yassı, her iki gözü de başın aynı yanındadır. Balığın dibe yatan gözsüz yanı genellikle beyaz, gözlü yanı ise değişik renk ve desenlerle bezelidir.
Yassı balıklar genellikle dipte, yalnız gözleri görünecek biçimde kuma ya da çamura gömülü olarak yaşar. Balığın gözlerinin bulunduğu üst yanı, çevresindeki kumlara ya da çakıllara uygun olarak renk değiştirebilir. Renk değişimi ışığa bağlıdır. Alttan aydınlatılmış, dibi cam büyük bir kaba konan bu balıkların beyaz yanı da renklenebilir. Deneyler yassıbalıkların çevreye göre renk değiştirmekteki başarısının, yattıkları yeri görmelerine bağlı olduğunu ortaya çıkarmıştır. Renk değiştirme yeteneği bulunmayan ve beyaz (albino ya da akşın) birçok yassı balık çeşidi de bilinmektedir.
Yassı balıklar olasılıkla, gövdesi yassılaşmış ve yana yatarak yüzme alışkanlığı edinmiş, levreği andıran balıklardan türemiştir. Gövdenin milyonlarca yıl boyunca yassılaşmaya devam etmesi, balığın sürekli bir yanı üzerine yatmasına yol açacak ölçüde dengesini bozmuştur. Alt ve üst yanlar oluşunca alt yanda kalan göz de yer değiştirerek öbür yana geçmiştir. Gerçekten yumurtadan yeni çıkan larvalarda başın her iki yanında birer göz vardır. Daha sonra gözlerden biri başın öbür yanma “göç eder” . Bu yer değiştirme olayı sırasında bazı kemikler de göze eşlik ederek dönmekte ve kafatasının bakışımsız bir biçim almasına yol açmaktadır. Tropik bölgede yaşayan Psettodes cinsinin üyelerinde baş gelişimi sırasında dönme daha az olduğundan bakışım daha az bozulmuştur. Bu balıkların gözleri başlarının sol ya da sağ yanında bulunabilir. Obür yassı balıklarda ise gözlerin bulunduğu yan, türlere göre hemen hemen kesin olarak belirlenmiştir. Bunlar arasında, türdeşlerine göre ters yanı üzerine yatan örneklere ender olarak rastlanır. Psettodes üyeleri levrekler gibi yüzgeçlerinin dikenli olmasıyla da dikkat çeker ve levreği andıran ataları ile yassı balıklar arasında bir geçiş basamağında yer alır.
Yassı balıkların yumurtasından çıkan larvanın öbür balıklardan pek bir farkı yoktur. Başının iki yanında yer alan gözleriyle çevreyi kolaçan ederek yana yatmadan yüzer. Uzunluğu yaklaşık 12 milimetreye ulaştığında bir gözü kaymaya başlar ve öbür gözünün yakınındaki bir yere gelene kadar başının üzerinde hareket eder. Üç hafta kadar süren bu olay sırasında kafatası kemikleri de dönerek yer değiştirir ve balık yavaş yavaş gözsüz yanı üzerine yatıp dipte yaşamaya başlar.
Yassı balıklar renkli yanı üstte kalacak biçimde yüzer. Yüzerlerken gövdelerini çevreleyen anüs ve sırt yüzgeçlerini dalgalandırırlar. Gelişim sırasında bazen gözün göçü yarıda kalır. Bu durumda balıkların hem yüzüşü daha normaldir, hem de gözsüz yanında renklenme oluşabilir. Böylesi örneklere ender olarak rastlansa bile, bu balıklar yassıbalıkların alışılmadık gelişimine ışık tutmaktadır.
Başın dönmesi sonucunda ağzın büyük bölümü gözsüz yanda bulunur. Birçoğunda da ağzın gözsüz yanındaki dişler daha iyi gelişmiştir. Bu nedenlerle yassı balıkların temel besin kaynağını küçük denizkestaneleri, kabuklular ve solucanlar gibi dipte yaşayan hayvanlar oluşturur. Bazıları balıkları ve yengeçleri de avlayıp yiyebilir. Yassı balıkların genellikle kalın ve etli gözkapaklarıyla korunmuş patlak gözleri vardır. Birbirinden bağımsız biçimde hareket edebilen bu gözler kuma yatmış balığın bütün çevresindeki avlarını ve düşmanlarını görebilmesini sağlar.
Yassı Balıkların Çeşitleri
Yassı balıkların çoğu denizlere dağılmış 500 dolayında türü vardır. Genellikle etleri lezzetli ve ekonomik değerleri yüksektir. Pisi balıklarının gözleri başın sağ yanında yer alır. Bayağı pisi balığı (Platichthys flesus) 50 cm uzunluğa ve 2,7 kg ağırlığa erişebilir. Avrupa kıyıları, Akdeniz, Ege Denizi, Marmara Denizi ve Karadeniz’de yaşayan bu tür akarsulara da girdiği için dere pisisi adıyla da tanınır.İlkbahara rastlayan üreme mevsiminde, gözlü yanlarında kırmızımsı turuncu lekeler belirir.
Pisi balıklarımn yakın akrabası olan Atlantik halibutu (Hippoglossus hippoglossus) 3 metreye yaklaşabilen uzunluğu ve 300 kilogramı aşabilen ağırlığıyla yassı balıkların devidir. Etinin lezzetli olmasının yanı sıra karaciğerinden elde edilen yağ tıpta kullanılmaktadır.
Dil balıklarının gözleri başın sağ yanında yer alır. Ama pisi balıklarından farklı olarak ağızları küçük, üst dudakları garip bir biçimde aşağı doğru kıvrıktır. En tanınmış türlerinden bayağı dil balığı (Solea solea) Avrupa kıyılarında oldukça bol bulunur. Yaklaşık 50 cm uzunluğa erişebilen bu türün üst yanı kahverengidir. Göğüs yüzgecinin üstünde iri koyu lekeler ve siyah bir benek vardır.
Kalkanbalıklarının gözleri başın sol yanında yer alır. Bayağı kalkan (Psetta maxima) ve çivisiz kalkaıi (Scophthalmus rhombus) kalkan balıklarının en tanınmış türleridir. Bayağı kalkanın gövdesinde düğme biçiminde kemik kabarcıklar vardır. Yalnız Karadeniz’de yaşayan bir alttüründe bu düğmeler göz çapından büyüktür ve gövdenin her iki yanında bulunur. Eti en lezzetli balıklar arasında sayılan bu alttür aşırı avlanma sonucu azalmış ve son yıllarda avı kısıtlanmıştır.
