ADATAVŞANI
Adatavşanlannın 18 kadar türü vardır; bunlardan bir bölümünün anayurdu Yenidünya (Amerika), bir bölümününki Eskidünya’dır (Avrupa, Asya ve Afrika). Yenidünya’mn Sylvilagus cinsinden pamukkuyruk adatavşanları yeraltındaki oyuk ve tünellerde yaşama alışkanlığında değildir. Ama dişi tavşan, yavrulayacağı zaman pek derin olmayan bir çukur kazar; bu çukurun içini de göğsünden ve karnından dökülen yumuşak tüylerle döşer. A B D ’nin güney bölgelerinde yaşayan pamukkuyruklardan bataklık adatavşanım (Sylvilagus aquaticus) öbür adatavşanlanndan ayıran en büyük özellik, iyi yüzmesi ve su bitkileriyle de beslenebilmesidir.
Eskidünya’nın yabani adatavşanı (Oryctolagus cuniculus), tarlalardaki ekinleri kemirdiği için, bütün sevimliliğine karşın en zararlı hayvanlardan biri sayılır. 19. yüzyılda AvrupalI göçmenler eliyle Avustralya ve Yeni Zelanda’ya götürülen Eskidünya adatavşanlan zamanla bu ülkeler için büyük bir tehlikeye dönüşmüştür. Avustralya, adatavşanları yüzünden her yıl milyonlarca dolarlık zarara uğrar. 1950’lerin başında, miksomatoz denen öldürücü bir hastalığın etkeni olan bir virüs sivrisinekler aracılığıyla adatavşanlarına bulaştırılmış, böylece bu zararlı kemiricilerin çoğalması denetim altına alınabilmiştir. Ama, çok hızlı üreyen adatavşanlannın sayısı sonradan gene artmıştır.
Adatavşanlannın kısacık kuyruğunda, uyarı işareti yerine geçen beyaz bir leke bulunur. Hep birlikte yuvalarının dışında dolaşan adatavşanlanndan biri çevrede bir tehlike sezip hızla yeraltındaki yuvasına sığındığında, bu hareketli beyaz lekeyi gören öbür adatavşanlan da hemen yuvalanna kaçarlar. Yuvalarını birbirine yakın kazdıkları için belirli yerlerde yan yana oyuklar görülür.
Adatavşanlan hemen her çeşit bitkiyi yiyebilirse de temel besinleri taze otlardır. Bu obur hayvanlar ağaçların sürgünlerini yiyip kabuklarını kemirerek ormanlara da büyük zararlar verir.
Adatavşanlannın bu kadar hızla çoğalmasının nedeni çok doğurgan hayvanlar olmalarıdır. Dişi bir adatavşanı altı aylık olduğunda üreme çağına gelir ve bir ay sonra ilk yavrularını doğurabilir. Bir çift adatavşanı yılda dört ile sekiz kez döl verebilir ve her seferinde üç ile dokuz arasında yavru doğabilir. Yavrular doğdukları anda kör ve tüysüzdür, ama iki hafta içinde gözleri açılır ve sıçrayıp koşacak duruma gelirler.
Adatavşanlannın pek çok düşmanı vardır. Tilkilere, atmaca ve çakır gibi yırtıcı kuşlara, sansar ve gelinciklere yem olan bu hayvanlann gene de en büyük düşmanı insanlardır. Tüfek ve tuzaklarla çok sayıda avlanan adatavşanlarının hem eti yenir, hem de kürkünden çeşitli giysiler yapılır. Bazen palto yapımında kullanılacak olan tavşan kürkleri, daha değerli kürklere benzetmek amacıyla istenen desenlerde boyanır.
Evcil Adatavşanları
Adatavşanlannın birçoğu etinden ve kürkünden yararlanmak üzere insanlarca öldürülür ya da kafeslere kapatılırken, bir bölümü de ev hayvanı olarak beslenir. Bugün adatavşanlarının, hepsi de yabani atalarından türemiş olan pek çok evcil soyu vardır. Bu soylara genellikle adatavşanı yerine yalnızca tavşan denir. (Evcil adatavşanlarma ilişkin bilgi için bak. EV HAYVANLARI.)
Yabani adatavşanlannın evcil soylarından biri olan Ankara tavşanı, özellikle -yumuşacık parlak beyaz tüyleri için yetiştirilir. Her üç ya da dört ayda bir kırkılan bu tüyler çok değerlidir ve en pahalı dokuma ipliklerinin yapımında kullanılır. Gene kürkü için yetiştirilen en değerli adatavşanı soylarından biri de çinçilya tavşanıdır. Bu hayvanın kürkü, Güney Amerika’da yaşayan ve çinçilya denen küçük, sevimli bir kemiricinin değerli kürkünü andırır.
Eti için yetiştirilen adatavşanları genellikle öbürlerinden daha iri ve ağır olur. Bu grubun en iri örneği olan dev Belçika adatavşanmm ağırlığı bazen 10 kilograma kadar çıkar. (A yrıca bak. T a v ş a n . )
