ARPA
Arpa dünyanın hemen her yerinde tarımı yapılan önemli bir tahıl bitkisidir. Bütün tahıllar gibi taneleri (tohumları) için yetiştirilen bu bitkinin değişik türleri ve çeşitleri buğdaygiller (Gramineae) familyasının Hordeurtı cinsini oluşturur (bak. BUĞDAYGİLLER; T a h i l ) . Arpa taneleri bir eksenin çevresinde başak oluşturacak biçimde dizilmiştir. Bu tohumlardan her birini saran zarsı kılıflara “kavuz”, kavuzların uzantısı olan ince, uzun ve kırılgan telciklere de “kılçık” denir. Bu kılçıklar harman sırasında kırılarak tanelerden ayrılır.
Arpa, değişik iklimlere kolayca uyum sağlayabilen çok dayanıklı bir bitkidir. Tarihöncesi yerleşmelerin yıkıntılarında ve mezarlarında bulunan yanmış arpa taneleri bu tahılın insanın en eski besinlerinden biri olduğunu gösterir. Mısır’da İÖ 5000, Mezopotamya’da ise İÖ 3500 yıllarında arpa tarımına başlandığı sanılmaktadır. Arpa ekmeği yüzyıllar boyunca Avrupa’nın bazı yörelerinde, Eski Yunanlılar ve Romalılar zamanında insanların temel besini olmuştur. Arpa hamuru maya tutmadığı, yani pişirilince kabarmadığı için arpa ekmeği tıkız ve sert olur. Oysa buğday ekm eği kabarık ve hafiftir; bu yüzden zamanla unluk tahıl olarak arpanın yerini buğday almıştır. (Ayrıca bak. EKMEK.)
Arpa hızla gelişip olgunlaştığı ve fazla yağış istemediği için birçok ülkede yetiştirilebilir. Bitkinin bütün gelişmesini iki ay içinde tamamladığı Kuzey Kutup Dairesi’nde ve iklimin son derece sıcak ve kurak olduğu Kuzey Afrika’da bile arpa tarımı yapılır. Tibet’in deniz düzeyinden 4.500 metre yükseltideki yaylalarında da arpa yetiştirilmektedir.
Arpa başağındaki taneler iki ya da altı sıra halinde dizilmiştir. Tanelerin üstündeki kavuzlar bazı çeşitlerde açık, bazılarında koyu renklidir; bazı arpalarda ise hiç kavuz yoktur. Avrupa’da daha çok iki sıralı, Kuzey Amerika’da en çok altı sıralı arpa ekilir. Türkiye'nin İç ve Doğu Anadolu bölgelerinde iki sıralı, deniz iklimine açık bölgelerde ise altı sıralı arpa çeşitleri yaygındır.
Sonbaharda ekilen “kışlık arpa” çeşitleri de vardır. Ama dünya arpa üretiminin büyük bölümünü ilkbaharda ekilen “yazlık arpa” çeşitleri oluşturur. Bazen kuru yem bitkilerinin ve yoncaların arasına koruyucu ürün olarak da yazlık arpa ekilir. Böylece, arpa tohumlarından kısa bir süre sonra aynı tarlaya ekilen yem bitkileri daha sağlıklı gelişir ve daha yüksek verim alınır.
Dünyadaki toplam arpa üretiminin yarısından çoğu, özellikle çiftlik hayvanları için kırılmış taneler halinde (arpa kırması) yem olarak kullanılır. Ürünün büyük bölümü de malt yapımına ayrılır. Arpa tanelerinin önce ıslatılıp çimlenmeye bırakılması, sonra kurutulmasıyla elde edilen malt bira sanayisinin hammaddesidir. Bira, su ve bira mayası katılmış maltın mayalanmasıyla üretilir (bak. BİRA VE BİRACILIK). Ayrıca birçok ülkede kavuzları ayıklanıp parlatılmış arpa taneleri (nemçe ya da nemse arpası) çorba ve lapa yapmakta kullanılır.
Arpa dünyada buğday, pirinç ve mısırdan sonra dördüncü sırayı alan en önemli tahıl bitkisidir. En büyük üreticiler SSCB, Kanada, Çin ve Fransa’dır. Türkiye’de de buğdaydan sonra en çok yetiştirilen tahıl olarak bütün bölgelerde ekilir. Kıraç topraklarda buğdaydan daha yüksek verim sağladığı için, özellikle İç Anadolu Bölgesi’nin buğday tarımına pek elverişli olmayan kesimlerinde arpa ekimi ön plana geçmiştir.
