Aşındırıcı
AŞINDIRICI, Bazı sert maddelerin daha yumuşak maddeleri sürtünmeyle aşındırma özelliği birçok alanda işe yarar. Örneğin sert ve aşındırıcı bir taş kütlesi değirmentaşı olarak kullanıldığında tahıl tanelerini öğüterek un haline getirir; bileğitaşı olarak kullanıldığında da bıçak, makas gibi kesici aletleri bilemeye yarar. Zımpara tozu ya da zımpara kâğıdıyla ovulan bir metalin yüzeyi cilalanmış gibi parlar. Bir cam levhayı düzgün bir çizgi boyunca kesmek için de çoğu kez doğal ya da yapay elmas kullanılır. Hatta evlerde fayansları ve lavaboları temizleyip parlatmak için kullanılan ovma tozlarının içinde bile ince aşındırıcı tozlar vardır. Böylesine yaygın bir kullanımı olan aşındırıcıların çoğu yerkabuğunun üst katmanlarındaki minerallerden elde edilir; bunlar doğal aşındırıcılardır. Ayrıca sanayi laboratuvarlarında üretilen bazı yapay aşındırıcılar da vardır.
Önemli doğal aşındırıcılar kimyasal yapılarına göre sınıflandırılır. Yerkabuğunda en bol bulunan doğal aşındırıcıların başında silis (silisyum dioksit) mineralleri gelir. Örneğin kuvars, kum, kumtaşı, Trablus taşı (cilalamada kullanılan alçıtaşı) ve diyatomit ya da kizelgur bu gruptandır. Silisyum ve oksijenin metallerle birleşmesiyle oluşan silikat mineralleri grubundan en çok kullanılan aşındırıcılar ise süngertaşı ile grenadır (lal ya da süleymantaşı). Korindon, alüminyum ile oksijenden oluşan aşındırıcı bir mineraldir. Korindon ile magnetit ya da hematitten (kantaşı) oluşan karışıma zımpara denir. En iyi aşındırıcı olan sanayi elması ise bir karbon türüdür.
Yapay ya da sentetik aşındırıcılar arasında en çok yapay elmas, kar borundum (silisyum karbür), yapay korindon, çelik bilyeler ve cam kullanılır. Karborundumu 1891’de yapay elmas elde etmeye çalışan ABD’li Edward G. Acheson bir rastlantı sonucunda bulmuştu. Acheson kokkömürü, kum, tuz ve testere talaşından oluşan bir karışımı ocakta ısıtmış ve bu karışımın içinden elektrik akımı geçirerek kristal yapılı silisyum karbür elde etmişti. Bu buluştan 10 yıl kadar sonra, önemli bir alüminyum cevheri olan boksiti doğrudan yapay korindona dönüştürmenin yolu bulundu.
Bileme, taşlama ve parlatma işinde kullanılacak aşındırıcılar ya doğrudan toz halinde ya da kâğıt ve bez gibi taşıyıcı bir yüzeye yapıştırılarak kullanıma sunulur. Örneğin ağaç ve metal zımparaları genellikle kâğıt üzerine yapıştırılmıştır (zımpara kâğıdı). Ayrıca toz halindeki aşındırıcıların sıkıştırılmasıyla taşlama çarkları ve bileğitaşları yapılabilir. Ama bileğitaşları ve değirmentaşları genellikle büyük taş bloklardan kesilerek elde edilir. Bir aşındırıcının hangi amaçla kullanılacağı toz taneciklerinin büyüklüğüne bağlıdır. Kaba taneli aşındırıcılar daha çok kesme ve bileme işlerinde, ince taneliler ise parlatma ve cilalama işlerinde kullanılır.
Bir aşındırıcının sertliği, sürtünme sırasında ufalanmaması ve toz boyutları o aşındırıcının niteliğini belirler. Bir yüzeyi aşındırarak bilemek, kesmek ya da parlatmak için mutlaka o maddeden daha sert bir aşındırıcı kullanmak gerekir. Alman mineralbilimci Friedrich Mohs, 1812’de mineraller için bir sertlik ölçeği düzenlemiştir. Bu ölçekte yer alan seçilmiş 10 mineral, en serti 10, en yumuşağı 1 olmak üzere azalan sertlik derecesine göre sıralanır ve öbür minerallerin sertliğini karşılaştırma yoluyla saptamak olanağı sağlar. Bu ölçekteki her madde kendisinden bir sonraki maddeyi çizebilir, ama bir öncekini çizemez.
Elmas bilinen en sert aşındırıcıdır, ama son derece pahalıdır. En sert maddeleri kesebilen sanayi keskilerinde ya da çarklarında elmas tozları bulunur. Elmas çivilerle donatılmış büyük çelik matkaplar ise sert kayaların delinmesinde kullanılır.
Yapay korindon ve karborundum daha çok makine parçalarının kesilmesinde ve mikroskop, teleskop ya da dürbün merceklerinin taşlanmasında kullanılır. Grenadan öğütme ve bileme işlerinde, kuvarstan ağaç zımparalarının yapımında ve kumla temizleme işlerinde yararlanılır. Kumla temizlemede, ince kum ve çelik tozları temizlenecek yüzeye basınçlı havayla püskürtülür. İs ve kurumla kararmış taş ya da tuğla binaların temizlenmesinde en çok uygulanan yöntem budur. Kuyumcular metalleri parlatmak için genellikle hematit kullanırlar. Yapay aşındırıcıların da sanayide geniş bir kullanım alanı vardır. Bazı kesici aletlerin ucu, daha sert maddeleri işleyebilmek için genellikle ince bir katman halinde çok sert bir aşındırıcıyla kaplanır.