Bahçecilik
Bahçecilik, Sebzelerin, meyvelerin, çiçeklerin, süs ağaçlarının birarada ya da ayrı ayrı, bahçelerde yetiştirilmesi sanatı. Eskiden çok yaygın olan bahçecilik, günümüzde özellikle Batı ülkelerinde gerçek bir "Rönesans" yaşamakta, hafta sonlarını evlerinin bahçelerinde ya da banliyölerde satın alınan ya da kiralanan küçük topraklarda kendi çiçek, meyve ve sebzelerini yetiştirmekle geçiren kişilerin sayısı, gün geçtikçe büyük bir hızla artmaktadır.
TOPRAK
Bahçe bitkilerinin başarılı biçimde büyümesi öncelikle toprağın niteliğine bağlıdır. Toprakta, büyütülen bitkileri beslemek için temel besinler bulunmalı, su birikimini önlemek için yeterli hava ve nem tutma özelliği bulunan bir yapıda olmalıdır. Yapılan tahliller, toprağın besleme dengesizliklerini ortaya çıkarır; bu dengesizlikler bitki gelişmesi için gerekli fosfor, azot, potasyum ve öbür mineralleri içeren gübreler aracılığıyla giderilebilir. Tahliller ayrıca toprağın pH'sını ya da asit-baz durumunu ortaya koyar. Asitten baza doğru 1-10 arası değer sisteminde, 7 pH değeri toprağın asit ya da baz özellikli olmadığını gösterir. Bahçe bitkilerinin çoğu 6-7 arasında bir pH değerinde iyi bir gelişme gösterirler; ama orman gülleri gibi bazı bitkiler, daha yüksek bir asit derecesine gereksinme duyarlar. Yaygın bir sorun olan yüksek asitlik, toprağa kireçtaşı eklenerek giderilebilir. Yağmurun az olduğu çöllerde ya da yarı kıraç bölgelerde 8-10 arası pH değerleri görülür. Bitkilerde sarılaşmaya yol açabilecek yüksek baz değerli topraklarda da, sorun kükürt ya da alçı taşı eklenmesiyle giderilebilir.
Genel olarak toprak yapısı kumlu, killi ve balçıklı olarak sınıflandırılırsa da, bahçe;topraklarının çoğu, bu üç türün değişen oranlarda birleşmesinden oluşur. Kumlu topraklar çok gevşektirler ve su tutmazlar. Killi topraklar yoğun ve ağırdırlar; ıslakken yapışkan, kuruyunca da oldukça sert yapıdadırlar. Balçık, kumlu ve killi toprakların karışımıdır; ama ayrıca yüksek miktarda humus ya da killi toprağı gevşetip havalandıran ve kumlu toprak parçacıklarını birleştiren çürümüş organik madde içerir. Toprak yapısı kompost (organik ve mineral maddelerin karışımından oluşan gübre), turba, hayvan gübresi ve öbür organik maddelerle zenginleştirilebilir.
Devlet ziraat deneme istasyonları toprak örneklerini ücretsiz ya da düşük bir ücret karşılığında incelerler ve verilen rapor yetiştirilecek bitkiler için gereken gübre ve öbür maddeleri bildirir.
İyi bir toprak, her yıl çürüyen organik maddeler ve belirli miktarda ticari gübre karışımı katılarak iyi durumda tutulabilir.
Yer seçimi: Her bitki her tip toprakta yetişmez ve her bitkinin güneş ışığı gereksinmesi de aynı değildir. İlke olarak, toprağı gölgeleyip, topraktan büyük miktarda su ve besin emebilecek iri ağaçların bulunduğu yerlerde bahçe oluşturmaktan kaçınmak gerekir. Ayrıca, rüzgâra açık alanlardan ve yamaçların kenarından (toprak, eğim nedeniyle gereğinden çok su biriktirebilir) kaçınılmalıdır.
YILLIK VE ÇOK YILLIK BİTKİLER
Bahçelerde yetiştirilebilecek sebzelerin çoğu yıllık (tek büyüme mevsimi içinde yaşayabilen bitkiler) ya da iki yıllıktır (meyvelerinin ilk yılda toplanıp kullanılmalarına karşın, iki büyüme mevsimi yaşayan bitkiler).
Çiçek bahçeleriyse, yıllık, iki yıllık ya da çok yıllık (iki yıldan uzun yaşayan bitkiler) bitkilerle oluşturulur.
Yıllık bitkilerin yetiştirilmeleri kolaydır ayrıca iki yıllık ve çok yıllık bitkilerden daha bol ve renkli çiçek verirler. Tohumdan yetiştirilebilirler ya da tohum yastıklarında yetiştirilip, küçük bitkiler ya da fideler haline geldiklerinde dikilebilirler. İki yıllık bitkiler ya tohumdan yetiştirilirler ya da bir yıllıkken ekilirler ve bahçedeki ilk yıllarında çiçek açmayabilirler. Tohumdan yetiştirilmesi en güç bitkiler olan çok yıllık bitkiler, genellikle fide halinde ya da aşırı büyüyen yaşlı bitkilerden ayırılarak ekilirler. Çok yıllık bitkiler, yerlerini severlerse, uzun yıllar çiçek açarlar; ama çiçekli kalma dönemleri genellikle yıllık bitkilerinkinden kısadır.
TOHUM VE FİDELER
Birçok meyve ve sebze tohumu ıslah edilmiş toprağa doğrudan ekilebilirse de, bazı bitkilerin kapalı ortamda, derin olmayan kutu ya da sandıklara ("yatak") döşenmiş topraklarda yetiştirilmesi iyi sonuç verir. Uygun bir kapalı ortam, tohumun çimlenmesine yardımcı olur ve yataklarda yetiştirilen bitkiler, baharda dış ortamın henüz ekime uygun olmadığı zamanda yataklardaki büyümelerini sürdürüp, hava yeterince ısınınca, yetişmiş bir biçimde dış ortama aktarılırlar. Isıya duyarlı birçok sebze (yeşil salata, brokkoli, karnabahar, vb.), fide olarak ekildiklerinde iyi bir gelişme gösterir ve yaz sıcaklarından önce olgunlaşırlar.
Kapalı ortamda tohumdan bitki yetiştirmek için gerekli temel koşullar, çimlenmeyi sağlamak için ısı ve fidelerin büyümesi için yeterli ışıktır: Sandıklar güneye bakan güneşli bir yere ya da floresan bitki ışığının altına yerleştirilmelidir.
Soğuk camekânlar: Bir soğuk camekân, sürgülü pencere çerçevesiyle kaplı tahta bir kutuya benzer. İyi ışık görmesi için yüzü güney yönüne çevrilen soğuk camekân, küçük bir sera gibi güneş ışığını ve ısıyı toplayıp korur; içinde yetiştirilen tohumlar kış sonunda ya da ilkbahar başında açık havaya dikilebilir. Ek bir ısı kaynağı olarak, soğuk camekânların tabanlarına, toprağın birkaç cm derinliğine dış hava şartları donma derecesinin altında olsa da tidelerin çıkmasını sağlayacak elektrikli bir ısıtma kablosu yerleştirilebilir.
BİTKİ EKİMİ
Toprakta yeterince besin varsa, havayı ve suyu tutmak için uygun oranda hümüs içeriyorsa, başarılı bir bitki yetiştirme ortamı için temel koşullar hazır demektir. Tohum ekimi ya da fide dikimi için gerekli bilgiler bahçecilik kitaplarında, tohum kataloglarında ya da tohum paketlerinin üstünde bulunmaktadır. Özellikle havuç gibi tohumdan yetişen sebzeler için seyreltme talimatları da ayrıca verilmiştir.
Bahçecilerin çoğu, bahçelerini yabancı otların sarmasını önlemek ve toprak nemini korumak amacıyla malçlama (toprağın üstünü örtme) yaparlar. Sebze bahçeleri için saman iyi bir malç oluşturur; çiçek yataklarındaysa, göze az batan turba yosunu ya da odun parçacıkları daha çok kullanılır. Malçlanmamış bahçelerde, yaban otlarını henüz küçükken dönem dönem temizlemek gerekir. Ayrıca, kurak dönemlerde, bahçeler belirli sürelerle sulanmalıdır. Sabah sulama için en iyi zamandır; öğleden sonra güneş ısısı nemi hemen buharlaştırır; güneş batarken yapılan sulamaysa, gece su birikmesi oluşturarak, bitki hastalıklarına yol açan mantarların artmasına neden olur.
BİTKİ ZARARLILARI VE HASTALIKLAR
Hastalığa dayanıklı birçok bitki türü bulunmakta ve bu türler bahçe kataloglarında liste halinde verilmektedir. Bitki hastalıkları, sulamanın düzenlenmesiyle, yabancı otların temizlenmesiyle ve ölü bitki, yaprak, vb. fazlaIıkların toplanmasıyla önleyebilir. Zararlı ot ilaçları ya da böcek ilaçları piyasada satılmaktadır; ama bu maddelerin, yararlı böcekleri ve bahçe bitkilerini de öldürmelerinden ötürü, az ve dikkatli kullanılmaları gerekir.
DOĞAL BAHÇECİLİK
Doğal sebze yetiştiricileri yapay kimyasal gübre ya da zararlı böcek ve ot öldürücü kinhyasal ilaçlar kullanmaz, toprağı zenginleştirmek ve sağlıklı bir bahçe ortamı yaratmak için komposta ve doğal gübrelere ağırlık verirler. Zararlı böceklere karşı, sözgelimi yaprak biti yiyen hanım böceği (uğuç böceği) gibi yararlı böceklerden yararlanırlar. Kokusunun ve antiseptik özelliğinin böcekleri uzak tuttuğu bilinen sarmısak suyundan yapılan püskürtme ilaçlar gibi doğal böcek ilaçları kullanırlar. Yararlı etkileri olduğuna inandıkları bitkileri yetiştirirler: Sözgelimi domatesler arasında yetiştirilen kadife çiçeklerinin bazı zararlı böceklerin domates bitkilerini sarmasını önlediği, hattâ tavşanları uzak tuttuğu öne sürülmektedir.
