Buz pateni
Buz pateni, Düz buz üstünde demir çubuklu patenlerle kayılarak yapılan spor. Dünyanın kışların yeterince sert geçtiği pek çok yerinde milyonlarca kişi tarafından yapılan buz pateni, aynı zamanda da artistik ve buz sürat pateni dallarıyla büyük ilgi gören uluslararası bir spordur. Buz pateni becerisi, Buz hokeyi oyununun da önemli bir parçasını oluşturur. Profesyonel toplulukların buz pateni gösterileri milyonlarca seyirci tarafından izlenir. Bu gösteriler aynı zamanda patencilerin bu konudaki yeteneklerinden ticari olarak da yararlanmalarına olanak veren bir araç oluşturmaktadır. Kapalı paten alanı sayısının artması, yıl boyunca buz pateni yapmayı olanaklı kılmıştır.
BUZ PATENİ TARİHÇESİ
İskandinavya'da daha hıristiyanlık dönemi öncesinde buzda kayıldığı sanılmaktadır. İlk patenlerin, buz üstünde gitmeyi kolaylaştırmak için ayakkabı tabanlarına yapıştırılan uzunlamasına kesilmiş keskin hayvan kemikleri olduğu düşünülmektedir. Resimde ve edebiyatta buz patenine ilişkin resimler ve değinmelerse Orta Çağ'dan kalmadır.
Spor olarak buz pateni, İskoçya'nın göllerinde ve Hollanda'nın kanallarında gelişti. XIII. ve XIV. yy'larda paten çubukları olarak kemik yerine ağaç kullanılmaya başlandı ve 1572'de ilk demir patenler yapıldı. Demir patenler, ileri kayarken sürtünmeyi azalttı ve yana kaymaya gösterdikleri direnç, patencilerin kendilerini hızla ileri sürmelerine olanak verdi. Paten kaymayı öğreten kitaplar yayınlandı ve ilk buz pateni kulübü 1742'de Edinburgh'ta kuruldu, metal çubuklu buz patenleri, İskoç göçmenler tarafından Kuzey Amerika'ya sokuldu.
Buz pateni, kösele botlara demir çubukların takılmasına kadar örgütlü bir yarışma sporu olarak gelişmedi: İlk demir çubuklar çabucak körleşiyordu ve bu sırımlarla bağlandıkları sokak ayakkabılarında topuk destekleri yoktu. ABD'de Jackson Haines adlı bir bale dansçısı, çelik çubuklar kullanarak vals benzeri hareketleri kapsayan serbest akıştı bir paten kayma tekniği yarattı.
XVII.yy'da Hollanda'da gelişen buz sürat pateni, paten yapımındaki yeniliklerle hız kazandı. Artistik patinaj 1908'de, sürat pateni 1924'te (bayanlarınki 1960'ta) Olimpiyat Oyunları kapsamına alındılar
Not: ABD kadınlar sürat patencisi Bonnie Blair, 1988'de 500 m'de kazandığı başarıyı 1992'de de yineleyerek 1 000 m'lik yarışta altın madalya kazanmıştır.
PATEN TASARIMI
Artistik patenin çubuğu, hafif içbükey ya da "altının oyuk" olması nedeniyle, buz hokeyi ya da sürat pateninden farklıdır. Çubukta baştan sona kadar uzanan oyuk, buzla temas eden iki kenar oluşturur. Çubuğun ön, ayak tarağı bölümü testere gibi dişlidir ve ayak parmakları üstünde sıçramalar ile dönüşlerde kullanılır. Geleneksel olarak erkekler için siyah, kadınlar için beyaz olan artistik paten botları, dayanıklı deriden yapılır; topuk ve ayak kemerine rastlayan bölümlerinde pekiştirici destekler bulunur. Ayağın iki yana devrilmesini önlemek için, bağcıklarla bilek üstüne sıkıca bağlanırlar. Sürat patenlerinin çubukları daha uzundur ve altında tek ince bir kenar vardır. Çubuğun ayak parmaklarına rastlayan bölümü dişsiz ve yukarı kavislidir. Bot da, artistik paten botundan daha hafif bir deriden yapılmıştır ve daha kısadır; ayağı ancak bileğin üstüne kadar örter.
BUZ PATENİ YARIŞMALARI
Artistik patinaj: Artistik patinaj, öncelikle bir amatör sporudur. Yarışmalar, tekler ve çiftler için yapılır. Uzun yıllar teklerin yarışmaları iki kategoriye göre değerlendirilmiştir: Serbest hareketler kategorisinde, bir patencinin sıçrama,dönme, sarmal çizme yeteneği değerlendirilir ve paten kayma müzikle eş güdümlenir, zorunlu hareketler kategorisindeyse her patencinin olası 41 hareket kalıbından seçilmiş 3 figürü 3 ya da 6 kez yinelemesi gerekir. Bütün figürler 8-figürü kalıbına ya da bunun çeşitlemelerine dayanır ve hakemler, patencinin bir figürü yinelerken hareketlerindeki kesinlik ve duyarlılık, denge, denetim ve zarifliğine göre puan verirler. 1990'da Uluslararası Buz Pateni Birliği, teklerin yarışmalarından zorunlu figürleri çıkarmıştır. Serbest buz pateni yarışmalarında, bir hakemden puan almak için, daha karmaşık ve cüretkâr sıçramalara yer veren daha atletik hareketlere doğru bir eğilim gelişmiştir.
Çiftlerin yarışmaları yalnızca serbest hareketlerde değerlendirilir. Çiflerin gösterileri, serbest buz pateninin, yanı sıra buz dansına da yer verebilir. Çiftlerin buz pateninde, teklerin uyguladıkları aynı sıçrayışlar, dönüşler ve partner yardımıyla havaya sıçramalar kullanılır. Buz dansı, çiftlerin buz pateninden farklıdır:Kaldırmalar yasaktır ve özel hareketlerin uygulanması gerekir.Artistik buz pateni 1936'da profesyonel oluncaya kadar çok sayıda amatör yarışmayı kazanmış olan Sonja Henie tarafından popülerleştirilmiştir. Daha pek çok sporcu da amatör dönemlerinden sonra, buz revüleriyle turnelere çıkmışlardır. Tipik buz gösterisi, buz patenli sirk gösterilerine benzer ve gerçek artistik patinaj hüneri sergilemekten çok, özel giysiler, paten kayma cambazlıkları ve seyircileri eğlendirecek görüntüleri öne çıkarır.
Buz sürat pateni: Modern sürat pateninin uzun, dar çubukları, patencilerin saatte yaklaşık 48 km'lik bir hıza ulaşmalarına olanak vermektedir. Resmî yarışmalar açık havada, büyük paten alanlarında yapılır. Uluslararası karşılaşmalarda erkekler beş yarışmaya katılabilir: 500 m, 1 000 m, 1 500 m, 5 000 m, 10 000 m yarışları. 1980 yıllarında erkekler sürat pateninde, geleneksel olarak Amerikalılar, Sovyetler, İskandinavyalIlar, HollandalIlar ve başka birçok spor dalında olduğu gibi Doğu Alman kadın sporcular önde gelmişlerdir.