Cennetkuşu
Yeni Gine, Avustralya’nın kuzeydoğusu ve yakın adalarda yaşayan, çok süslü tüylerle bezenmiş bazı kuşların eskiden cennetteki çiylerle beslendiğine inanılırdı. Cennetkuşu adının bu eski inanıştan ya da bu kuşların parlak, canlı renklerinden, özellikle erkeklerinin gösterişli süs tüylerinden kaynaklandığı sanılmaktadır. Sık ormanlarda yaşayan ve bugün ötücükuşlar (Passeriformes) takımı içinde ayrı bir familya oluşturan cennetkuşlarının irili ufaklı 40 kadar türü vardır.
3-5 yaşları arasında erişkinliğe ulaşan erkek cennetkuşları kızıl, altın sarısı, yeşil ve başka renklerde çok göz alıcı tüylerle bezenmiştir. Bazılarının kuyrukları çok uzundur; bazılarının başlarından, kuyruklarından ya da kanatlarının altından çıkan uzun süs tüyleri ya da öbekler halinde göğüs tüyleri vardır. Üreme mevsiminde erkekler bu görkemli tüylerini sergileyerek dişinin ilgisini çekmeye çalışırlar. Bu gösteri dansında önce kanatlarını ve kuyruklarını iyice açar, sonra tüylerini kabartarak bütün gövdelerini, titreşen bir renk seliyle örtülünceye kadar titretirler. Buna karşılık dişi cennetkuşları tek renkli ve süssüzdür; bu da kendilerini ve yuvalarını düşmanlarından korumalarına yardımcı olur.
Cennetkuşlarının türleri genellikle erkeğin tüylerinin düzenlenişine ve renklerin dağılımına göre birbirinden ayırt edilir. Kral cennetkuşunun (Cicirınurus regius) kanatları, sırtı ve kafası ateş kırmızısı rengindedir; boynunun altında ve iki yanında yelpaze gibi açılan süs tüyleri bulunur. Kuyruğunun ortasındaki incecik iki tüy neredeyse kuşun gövdesi kadar uzundur. Bu tüyler uçta kıvrılarak parlak yeşil renkli iki sarmal oluşturur. Mavi cennetkuşu (Paradisaea rudolphi) tüylerini sergilemek için dallara tüneyerek baş aşağı sarkar. Böylece mavi tüyleri titreşen bir çağlayan gibi üzerine dökülür.
Büyük cennetkuşu (Paradisaea apoda) en gösterişli ve en tanınmış türlerden biridir. Sırtında uzun, sarımsı süs tüyleri, boynunda ise zümrüt yeşili çok güzel tüyler vardır. Yeni Gine ve yakınlarındaki Aru Adaları’nm yerlisi olan bu kuş, Venezuela açıklarındaki Trinidad ve Tobago’daki Küçük Tobago Adası’na da götürülmüştür. Bu ada Avustralya ve Yeni Gine dışında cennetkuşlarının doğal yaşam ortamında bulundukları tek yerdir. Ferdinand Macellan ve gemisindeki öbür denizciler 1522’de bütün dünyayı dolaşıp ülkelerine geri döndüklerinde, içi boşaltılıp samanla doldurulmuş iki cennetkuşunu da yanlarında götürmüşlerdi. Ama buldukları kuşların ayakları Yerliler’ce kesilmiş olduğundan, yıllarca cennetkuşlarının ayaksız olduğuna ve hiç yere konmadan uçtuklarına inanıldı. Hatta dişisinin yumurtalarını erkeğin sırtındaki bir oyuğa yumurtladığı ve yavruların burada yumurtadan çıktıkları anlatıldı. Küçük cennetkuşu (Paradisaea minör) da büyük cennetkuşuna benzer; ama hem daha küçük yapılıdır, hem de renkleri onunki kadar gösterişli değildir.
Avustralya ve Yeni Gine’de bulunan Ptiloris cinsinden üç tür cennetkuşuna tüfekkuşu denir. Bu adın kaynağı büyük olasılıkla bu kuşların siyah ve yeşil örtü tüylerinin eskiden İngiliz piyadelerinin giydiği üniformalara benzetilmesidir. Ayrıca tüfekkuşlarından iki türün ötüşü merminin havada çıkardığı sese çok benzer.
Üreme mevsiminde erkek cennetkuşları küçük gruplar halinde bir ağaçta toplanır. Tüylerini dalgalandırarak dans ederken öylesine kendilerinden geçerler ki, avcıların yaklaştığını bile görmezler. Nitekim, kadın şapkalarını süslemek için tüylerin gözde olduğu zamanlarda avcılar cennetkuşlarım vurmak için üreme mevsimini beklerlerdi. Bu amaçla binlerce kuş vurulduğu için, 20. yüzyılın başlarında büyük ve küçük cennetkuşlarının soyu neredeyse tükenmek üzereydi. Sonradan birçok ülke bu tüylerin sınırlarından içeri girmesini yasakladı. Ayrıca kuşların anayurtlarında ve doğal yaşama alanlarında güvenlik içinde yaşamalarını sağlayan yasalar çıkartıldı. Bugün birçok ülke hâlâ cennetkuşu tüyü ithal etmekle birlikte, bu güzel kuşlar artık oldukça güvenlik altındadır.
Cennetkuşları yuvalarını genellikle ağaç dallarında, yalnız bazı türler ağaç gövdelerindeki oyukların içinde yapar. Dişi kuş genellikle sütlü kahverengi üzerine kahverengi, gri ve eflatun benekli ya da çizgili iki yumurta yumurtlar. Meyveden salyangoza ve böceklere kadar bulabildikleri hemen her şeyi yiyen cennetkuşları çardakkuşlarıyla yakın akrabadır.
