Cumhurbaşkanı
Cumhuriyetle yönetilen ülkelerde göreve seçimle gelen devlet başkanlarına cumhurbaşkanı adı verilir.
Devlet biçimi olarak cumhuriyeti seçen ülkelerin yönetim sistemlerinde farklılıklar vardır. Bu nedenle cumhurbaşkanının yetki ve sorumlulukları ülkeden ülkeye değişir. Parlamenter sistemlerde cumhurbaşkanının yetkileri sınırlıdır. Yürütme yetkisini başbakan ve bakanlar kurulu üstlenir. Bu nedenle cumhurbaşkanının siyasal sorumluluğu da yoktur.
Türkiye'de Cumhurbaşkanlığı
Osmanlı İmparatorluğu döneminde egemenlik Osmanlı ailesinin elindeydi. Kurtuluş Savaşı’nın anayasası olan 1921 Teşkilat-ı Esasiye Kanunu ile egemenlik yetkisinin kayıtsız şartsız millete ait olduğu kabul edildi. Türkiye Büyük Millet Meclisi bu yasayla milletin tek ve gerçek temsilcisi sayıldı. Savaşın başarıyla sonuçlanmasını izleyen günlerde önce 1 Kasım 1922’de saltanat kaldırıldı; ardından 29 Ekim 1923’te Türkiye Büyük Millet Meclisi cumhuriyeti ilan etti. Aynı gün mecliste yapılan oylama sonucu Mustafa Kemal (Atatürk) Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk cumhurbaşkanı seçildi.
Türkiye’de cumhurbaşkanı 1982 Anayasası’na göre, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nce 40 yaşını doldurmuş ve yükseköğrenim görmüş üyeleri arasından, üye tam sayısının üçte iki çoğunluğu ile ve gizli oyla seçilir. Türkiye Büyük Millet Meclisi üyesi olmayanların da cumhurbaşkanı seçilebilme olanağı vardır. Bu durumda 40 yaşını doldurmuş ve yükseköğrenim görmüş olmanın yanı sıra milletvekili seçilme yeterliliğine sahip olmak ve Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerinin en az beşte birinin imzalı önerisi ile aday gösterilmek gerekir. Cumhurbaşkanının görev süresi yedi yıldır. Bir kimse iki kez cumhurbaşkanı seçilemez.
Cumhurbaşkanının görev süresinin dolmasından 30 gün önce ya da ölüm gibi bir nedenle cumhurbaşkanlığı makamının boşalmasından 10 gün sonra cumhurbaşkanlığı seçimine başlanır. Seçim 30 gün içinde sonuçlandırılır. Türkiye Büyük Millet Meclisi toplantı halinde değilse cumhurbaşkanı seçimi için hemen toplantıya çağrılır. İlk 10 günde adaylar meclis başkanlık divanına bildirilir. Geri kalan 20 gün içinde ise seçimin sonuçlandırılması gerekir. İlk iki oylamada meclisin üye tam sayısının üçte ikisinin, son iki oylamada ise, üye tam sayısının yarıdan bir fazlası olan salt çoğunluğunun oyunu alan aday cumhurbaşkanı seçilmiş olur. Oylamalar en az üçer gün ara ile yapılır. Dördüncü oylamada da cumhurbaşkanı seçilemezse milletvekili seçimleri yenilenir. Cumhurbaşkanının tarafsızlığını sağlamak amacıyla, eğer cumhurbaşkanı bir siyasal parti üyesiyse partisi ile ilişkisi kesilir; Türkiye Büyük Millet Meclisi üyesiyse üyeliği sona erer.
Cumhurbaşkanı Türkiye Cumhuriyeti Devleti’ni temsil eder. Anayasanın uygulanmasını, devlet organlarının düzenli ve uyumlu çalışmasını gözetir. Cumhurbaşkanının yürütme, yasama ve yargı alanları ile ilgili olarak yapacağı görev ve kullanacağı yetkiler anayasada belirtilmiştir.
Yasama ile ilgili olanlar: Türkiye Büyük Millet Meclisi’ni gerektiğinde toplantıya çağırmak; yasaları yayımlamak; yasaları yeniden görüşülmek üzere Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne geri göndermek; anayasa değişikliğine ilişkin yasaları gerekli görürse halkoyuna (referandum) sunmak; anayasaya aykırı gördüğü yasalar için Anayasa Mahkemesi’nde iptal davası açmak; belli koşulların gerçekleşmesi durumunda Türkiye Büyük Millet Meclisi seçimlerinin yenilenmesine karar vermek.
Yürütm e ile ilgili olanlar: Başbakanı ve başbakanın önerdiği bakanları atamak; gerekli gördüğünde bakanlar kuruluna başkanlık etmek; yabancı devletlere elçi göndermek, onların elçilerini kabul etmek; uluslararası antlaşmaları onaylamak ve yayımlamak; Türkiye Büyük Millet Meclisi adına Türk Silahlı Kuvvetleri’nin başkomutanlığını temsil etmek; bakanlar kurulunun önerdiği genelkurmay başkamın, atamak; Milli Güvenlik Kurulu’nu toplantıya çağırmak; başkanlığında toplanan bakanlar kurulu kararıyla sıkıyönetim ya da olağanüstü hal ilan etmek ve kanun hükmünde kararname çıkarmak, kararnam eleri imzalamak; ağır hasta, sakat ya da yaşlı kişilerin cezalarını azaltmak ya da kaldırmak; Devlet Denetleme Kurulu’nun üyelerini ve başkanım atamak, kurula inceleme araştırma ve denetleme yaptırmak; Yüksek Öğretim Kurumu (YÖK) üyelerini seçmek; üniversite rektörlerini seçmek.
Yargı ile ilgili olanlar: Anayasa Mahkemesi üyelerini, Danıştay üyelerinin dörtte birini, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı ve Başsavcı vekilini, Askeri Yargıtay, Askeri Yüksek İdare Mahkemesi, Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu üyelerini seçmek.
Cumhurbaşkanı göreviyle ilgili işlemlerinden dolayı sorumlu değildir. Ancak vatana ihanetten dolayı Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tam sayısının en az üçte birinin önerisi üzerine ve üye tam sayısının en az dörtte üçünün suçlu olduğuna karar vermesi durumunda yüce divanda yargılanır.
Cumhurbaşkanının hastalık, yurtdışına çıkma gibi geçici olarak görevinden ayrılması ya da ölüm, çekilme gibi nedenlerle cumhurbaşkanlığı makamının boşalması durumunda yenisi seçilinceye kadar Türkiye Büyük Millet Meclisi başkanı cumhurbaşkanının yerini alır. Cumhurbaşkanının yetkilerini kullanmasına ve görevlerini yerine getirmesine Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliği yardımcı olur.
