Denizli
Denizli, doğu ve güney kesimi Akdeniz Bölgesi’nde, batı ve kuzey kesimleri de Ege Bölgesi’nde yer alan, gerek doğal zenginlikleri, gerek tarihsel geçmişi ve kalıntılarıyla ülkemizin ilginç illerinden biridir. Sularının şifa verici özelliği efsanelere konu olan, hem doğal hem tarihsel bakımdan dünyaca ünlü Pamukkale buradadır. Uzun ve ahenkli ötüşüyle tanınan Denizli horozları ise ilin simgesi haline gelmiştir.
Doğal Yapı
Yüzey şekilleri büyük çeşitlilik gösteren Denizli ili topraklarında değişik yükseltilerde ovalar, yaylalar ve dağlar yer alır. Oldukça yüksek dağların engebelendirdiği il toprakları, çeşitli çöküntü alanlarını izleyen akarsu vadileri tarafından parçalanmıştır. Denizli kentinin güneydoğusunda 2.571 metreye ulaşan Honaz Dağı ilin en yüksek noktasıdır.
Denizli ilinin kuzey kesimini Büyük Çökelez ve Küçük Çökelez dağları, güney kesimini Bozdağ, batı kesimini de Akdağ engebelendirir. Büyük Menderes Irmağı ve kollarının suladığı Büyük Menderes Ovası ile Buldan Ovası ilin en verimli tarım alanlarıdır. Büyük Menderes Ovası’nın doğusunda yer alan 850 m etre yükseklikteki Çivril ve Baklan ovalan ilin en büyük düzlüğünü oluşturur. Daha güney kesimlerde yer alan Tavas ve Acıpayam ovalan yükseklikleri 950 metreye ulaşan düzlüklerdir.
Denizli ilinden kaynaklanan sular Büyük Menderes Irmağı aracılığıyla Ege Denizi’ne, Dalaman Çayı’yla da Akdeniz’e dökülür. Büyük Menderes’in başlıca kolları, Aksu da denen Çürüksu ile güneybatıda Muğla ile sınır çizen Akçay’dır. İldeki başlıca göller doğu kesimi Afyonkarahisar sınırları içinde kalan Acı Göl, Işıklı Gölü, Çaltı Gölü, Süleymaniye Gölü ile Buldan ve Adıgüzel baraj gölleridir. Akçay üzerinde kurulan Kemer Barajı ardında oluşan yapay göl ise Denizli, Muğla ve Aydın il sınırlarının kesiştiği yerdedir. İlin kuzey kesimindeki Çivril, Denizli, Sarayköy ve Buldan’dan geçen önemli bir deprem kuşağı nedeniyle tarih boyunca bu yörede yıkımlara neden olan yer sarsıntıları olmuştur.
Ege Bölgesi ile Akdeniz Bölgesi arasında bir geçiş alanında yer alan Denizli ilinin iklimi, Ege Bölgesi’nde kalan kesimde yumuşak, Akdeniz Bölgesi’nde kalan kesimde ise daha serttir. Bunun nedeni, batı ve kuzey kesiminin Büyük Menderes Vadisi kanalıyla Ege Denizi’nden az da olsa etkilenmesidir. Denizli ilinin doğal bitki örtüsü bozkır görünümündedir. Alçak alanlarda meşe, yükseklerde ise kızıl çam ve kara çam ormanlarına rastlanır. Denizli ilindeki doğal hayvan yaşamının korunması amacıyla Çardak’taki Maymun Dağı ile Honaz Dağı’nda yaban keçileri, Çivril’deki Akdağ’da geyikler, Çaltı Gölü’nde de su kuşları için av koruma ve üretme alanları kurulmuştur.
Tarih
Çivril ilçesindeki Beycesultan Höyüğü’nde yapılan kazılarda elde edilen buluntular, yöredeki ilk yerleşim yerinin Bakır Çağı’nda (İÖ 5500-3500) kurulduğunu gösterir. İlkçağda Milyas adıyla anılan yöre Hititler’in batı komşusu olan Arzava Krallığı’nın yönetimindeydi. İÖ 12. yüzyılda Lidya egemenliğine giren bu topraklarda yaşayan halk Anadolu’ yu ele geçiren Persler’e karşı uzun süre direndi. Daha sonra Makedonya Krallığı’na bağlanan yöre, Büyük İskender’in ölümünden sonra Selevkoslar’ın yönetimine girdi. Selevkos Kralı II. Antiokhos İÖ 3. yüzyılda karısı Laodike’nin adını vererek Laodikeia kentini kurdurdu. Bölge daha sonra Bergama Krallığı’nın egemenliğine girdi. İÖ 190’da Kral II. Eumenes de burada Hierapolis kentini kurdurdu. Kısa bir süre Rodoslular’a bağlanan yöre, sonraki yüzyıllarda Araplar’ın, Bizanslılar’ın, Haçlılar’ın ve Selçukluların eline geçti. Germiyanoğulları ve İnançoğulları yönetiminden sonra Osmanlı Devleti’nin topraklarına katılan Denizli yöresi, 1402’de Ankara Savaşı’nda Yıldırım Bayezid’i yenen Timur tarafından gene Germiyanoğulları’na verildi. 1429’da Osmanlı topraklarına katılan Denizli, 19. yüzyıl sonlarında Aydın vilayetine bağlı bir sancak olarak yönetiliyordu.
Ekonomi
Denizli halkının üçte ikisi kırsal kesimde yaşar. Bu kesimde yaşayan halkın başlıca geçim kaynağını tarım oluşturur. Denizli ilinde elde edilen başlıca tarım ürünleri şekerpancarı, buğday, arpa, pamuk, mısır, baklagiller, soğan, patates, domates ve tütün; başlıca bağ bahçe ürünleri ise üzüm, elma, kavun ve karpuzdur.
İlin yüksek kesimlerinde hayvancılık önemli bir geçim kaynağıdır. Sığır ve koyun beslenen ilde tavukçuluk da gelişmiştir. Yerli bir tavuk ırkının erkeği Denizli horozu diye bilinir. Arıcılığın yanı sıra suları tatlı olan göllerde balıkçılık yapılır. Acıpayam Tarım İşletmesi’nin il tarımının gelişmesinde olumlu katkıları vardır.
İlin gelenekselleşmiş sanayi dalı dokumacılıktır. Denizli’nin pek çok kasaba ve kentinde hemen hemen her evde bir dokuma tezgâhı vardır. Dokumacılıkta kullanılan el tezgâhları yerini yavaş yavaş motorlu tezgâhlara bırakmaktadır. İlde bir de Süm erbank’ın dokuma fabrikası vardır. Dokumacılık dışında Denizli ilindeki öteki sanayi kuruluşları metal eşya, tarım aletleri, boru, kablo, plastik, cam, orman ürünleri, çimento, un, şarap ve yem üreten fabrikalardır.
Denizli ili yeraltı kaynakları açısından oldukça zengindir. İl topraklarında kükürt, magnezit, mermer, traverten, zımpara taşı ve linyit yatakları vardır. Sarayköy ile Aydın’ın Buharkent ilçesi arasındaki Kızıldere’de bulunan jeoterm al kaynaklar elektrik enerjisi üretiminde kullanılmaktadır.
Denizli kentinin kuzeyinde yer alan Pamukkale ilginç doğal yapısı, tarihsel kalıntıları ve çeşitli konaklama tesisleriyle her yıl çok sayıda yerli ve yabancı turisti kendine çeken bir yöredir.
Toplum ve Kültür
Batı Anadolu’nun en eski yerleşim yerlerinden biri olan Denizli ili toprakları zengin bir kültür mirasına sahiptir. Laodikeia, Hierapolis ve Tripolis kentlerinin kalıntıları il toprakları içindedir. Denizli’de en yaygın el sanatı olan dokumacılığın geçmişi de çok eskilere uzanır. Frigler döneminde buraya yerleşen toplulukların dokumacılıkla uğraştığı bilinmektedir. Eski Yunanlı coğrafyacı Strabon yazdığı coğrafya kitabında yörede kuzguni siyah renkli ve çok yumuşak tüylü koyunlar yetiştirildiğinden söz eder. Burada dokunan kumaşlarla dikilen Laodikeian adlı giysi Roma döneminde çok ünlenmişti. İbn Battuta ise Denizli’de eşi bulunmaz değerde altın işlemeli pamuklu elbiseler dokunduğunu, bu işlemeleri Rum kadınların yaptığını yazar. Yörede dokumacılık zaman zaman duraklamalar geçirmiş olmakla birlikte günümüze kadar gelmiştir. Bugün yöredeki dokumaların büyük çoğunluğunu yatak çarşafı ve alacalar oluşturur. Kimi yerlerde yünden “kılçar” adı verilen şalvarlıklar da dokunmaktadır.
Hierapolis kazılarında ele geçen heykeller, lahitler, sütun başlıkları ve çeşitli arkeolojik buluntular, Roma döneminden kalma bir hamamın onarılmasından sonra açılan Pamukkale Müzesi’nde sergilenir.
İl Merkezi: Denizli
İÖ 3. yüzyılda Selevkoslar tarafından bugünkü Eskihisar köyü yakınında kurulan Laodikeia, yöreye 11. yüzyılda gelen Türkmenler tarafından Lâdik olarak adlandırıldı. 13. yüzyılda Lâdik’in 6 km kadar güneyindeki daha sulak bir yerleşme yeri olan Donguzlu ya da Tonguzlu köyü önem kazanıp gelişmeye başladı. Lâdik halkının taşındığı bu yeni yerleşmenin adı daha sonra Lâdik-Dengizli biçiminde de söylenerek Denizli’ye dönüştü.
İlin orta-batı kesiminde yer alan Denizli kentinden İsparta ve Burdur’u Aydın üzerinden İzmir’e bağlayan E-24 Karayolu geçer. Güneydoğusunda askeri amaçla kullanılan alanlar bulunan kent, anayollara doğru dairesel biçimde gelişmiştir. Demiryolu ulaşım olanağına da sahip olan Denizli kenti Ege Bölgesi'nin çağdaş görünümlü ve gelişmiş büyük kentlerinden bindir.
Dokuz Eylül Üniversitesi’nin Denizli Mühendislik Fakültesi’nin ve Denizli Eğitim Yüksekokulu’nun bulunduğu kentte devlet hastanelerinin yanı sıra özel hastaneler de vardır.
